Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.09.2009, Blaðsíða 49

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 4. tbl. 85. árg. 2009 45
Ritrýnd fræðigrein
Á árinu 2002 var boðið upp á eins árs framhaldsnám fyrir
sjúkraliða í öldrunarhjúkrun við Fjölbrautaskólann í Ármúla.
Markmið námsins var að auka við menntun sjúkraliða og auka
þannig möguleika þeirra á aukinni ábyrgð í starfi og starfsþróun.
Í framhaldi af því voru gerðar breytingar á samsetningu
mönnunar (skill mix) á annarri af tveimur deildum fyrir sjúklinga
með heilabilun á öldrunarsviði Landspítalans. Þetta var gert
til að bregðast við langvarandi skorti á hjúkrunarfræðingum á
báðum deildunum. Þegar veigamiklar breytingar eru gerðar á
hefðbundinni samsetningu mönnunar á deildum er mikilvægt
að rannsaka áhrif breytinganna.
Umönnun aldraðra krefst mikils mannafla og því er mikilvægt að
hann sé vel nýttur til að fá fram gæði og hagkvæmni. Samsetning
mannaflans með tilliti til menntunar og reynslu skiptir þar máli
(Mueller, 2000). Mönnun á íslenskum öldrunarstofnunum hefur
verið svipuð á milli stofnana, samsett af hjúkrunarfræðingum,
sjúkraliðum og sérhæfðu aðstoðarfólki. Rannsóknir hafa sýnt
að nægileg mönnun hjúkrunarfræðinga er talin vera mikilvæg
fyrir gæði umönnunar (Aiken o.fl., 2002). Rannsóknir hafa bent
á að aukinn tími hjúkrunarfræðinga með hverjum skjólstæðingi
á hjúkrunarheimilum, jafnvel einungis aukning um 15 mínútur,
hafi í för með sér aukin gæði þjónustunnar, sérstaklega
eftir því sem skjólstæðingahópurinn er veikari (Johnson
o.fl., 1996). Jafnframt hefur verið sýnt fram á að mönnun
þar sem hjúkrunarfólk var fámennt tengdist lélegri gæðum
og minni lífsgæðum skjólstæðinga á hjúkrunarheimilum. Þó
kom í ljós að ýmsir aðrir þættir höfðu einnig áhrif, s.s. stærð
hjúkrunarheimila og komu þá minni heimili betur út (Harrington
o.fl., 2000).
Margir fræðimenn hafa skrifað um mikilvægi þess að nota
aðferðafræði gæðavísa til að skoða gæði heilbrigðisþjónustu
(Bokhour o.fl., 2009; Kristensen o.fl., 2009; Mainz o.fl., 2004;
Willis o.fl., 2007). Resident Assessment Instrument eða RAI-
matstækið eins og það er kallað á Íslandi, gerði fræðimönnum
kleift að þróa RAI-gæðavísa sem gefa vísbendingar um
gæði umönnunar á hjúkrunarheimilum (Mor, 2004; Sigríður
Egilsdóttir, 2006; Zimmerman, 2003; Zimmerman o.fl., 1995).
Á Íslandi hefur verið skylt að meta með RAI-mælitækinu
heilsufar og hjúkrunarþörf íbúa sem dveljast í hjúkrunarrýmum
síðan 1996 (Landlæknisembættið, 2008; Reglugerð um mat
á heilsufari, 2008). Flestir gæðavísarnir eru tiltölulega stöðugir
yfir styttri tímabil á sama hjúkrunarheimilinu og það gerir það
að verkum að hægt er að nota þá til að meta árangur af
umbótastarfi (Karon o.fl., 1999).
Nægileg mönnun hjúkrunarfræðinga og annarra starfsmanna
er mikilvæg til að stuðla að starfsánægju og minnka brottfall
úr starfi (Vahey o.fl., 2004). Í fjölda rannsókna hefur verið
skoðað samspil á milli starfsánægju, brottfalls úr starfi og
menntunarstigs starfsfólks. Niðurstöður sýna að um er að
ræða flókið samspil margra þátta sem hafa áhrif á gæði þeirrar
þjónustu sem er veitt. (Aiken o.fl., 2002; Aiken o.fl., 2001;
Robertson o.fl., 1999). Fagleg þekking og þátttaka í innra starfi
og ákvarðanatöku er mikilvægur þáttur í að auka starfsánægju
og draga úr brottfalli úr starfi (Parsons o.fl., 2003).
Erlendis hafa komið fram nýjar stéttir sem starfa við umönnun
aldraðra en áhrif breytinganna hafa lítið verið rannsakaðar.
Þróun í samsetningu mönnunar erlendis hefur verið í þá átt
að hjúkrunarfræðingar sjái meira um skipulag hjúkrunarinnar,
meðferðaráætlanir og stjórnun en að veita sjúklingnum beina
hjúkrun (Hall o.fl., 2000). Í rannsókn Hall og félaga (2000) kom
fram að hjúkrunafræðingar gegna mikilvægu hlutverki í því að
skipuleggja og stýra meðferð skjólstæðinga á hjúkrunarheimilum
þó að um óbeina umönnun sé að ræða. Mest af beinni hjúkrun
til skjólstæðinga var veitt af þeim starfsmönnum sem minnsta
menntun höfðu en jafnframt fannst þeim minnst til starfsins
koma. Á hinn bóginn fór meira en helmingur starfstímans hjá
hjúkrunarfræðingum í óbeina hjúkrun en þeir mátu hins vegar
beina umönnun skjólstæðingsins mest.
Fjölmargar rannsóknir hafa sýnt fram á að umtalsverðar
skipulagsbreytingar í starfi hafi áhrif á andlega líðan starfsmanna
(Verhaege, o.fl. 2006). Breytingar á starfsfyrirkomulagi krefjast
aðlögunar fyrir einstaklinginn og rannsóknir hafa sýnt að slík
aðlögun reynist mörgum streituvaldandi og getur því haft
neikvæðar og erfiðar afleiðingar, eins og upplifun af því að
vera undir miklu álagi, kvíða og óöryggi í starfi (Sarafino, 1990).
Rannsókn Ashford og félaga (2005), þar sem könnuð voru áhrif
upplifunar hjúkrunarfræðinga á minnkaðri stjórn á aðstæðum
sínum á vinnustað, í kjölfar breytinga á vinnufyrirkomulagi,
sýndi að afleiðingin var minnkuð starfsánægja og minni
skuldbinding til vinnustaðar og ábyrgðar á vinnu sinni. Breytingar
á vinnufyrirkomulagi hjúkrunarfræðinga, sem felur í sér meiri
stjórnunarábyrgð á kostnað samskipta við skjólstæðinga,
hefur samkvæmt niðurstöðum rannsókna Bone (2002) þau
áhrif að hjúkrunarfræðingar upplifa togstreitu milli þessara nýju
vinnuþátta og grunnþátta starfs síns. Þessi togstreita felur í sér
minni starfsánægju samkvæmt niðurstöðu Bone. Enn fremur
hafa rannsóknir undirstrikað mikilvægi þess að starfsmenn séu
virkir þátttakendur í breytingum á vinnutilhögun og að hlustað
sé á sjónarmið þeirra (Garon o.fl., 2009).
Viðamiklar breytingar á starfsemi deilda geta haft áhrif á gæði
hjúkrunar og starfsmenn. Tilgangur þessarar rannsóknar var
því að skoða áhrif breytinga á samsetningu mönnunar á gæði
hjúkrunar, starfsánægju og upplifun starfsmanna.
AÐFERÐ
Rannsóknarsnið
Rannsóknin fór fram á deild A, annarri af tveimur deildum
fyrir sjúklinga með heilabilun á öldrunarsviði Landspítala.
Enn fremur höfðu hjúkrunarfræðingar á hinni deildinni,
deild B, hlutverk í rannsókninni. Rannsóknin tók mið af
hugmyndafræði starfendarannsókna (action research).
Markmið starfendarannsókna er að greina vandamál í starfi,
bæta fyrirkomulag á starfsemi, rannsaka og skapa nýja
þekkingu (Green o.fl., 2004; Holter o.fl., 1993; Morton-
Cooper, 2000). Hugmyndafræði starfendarannsókna gerir
ráð fyrir þátttöku og samvinnu starfsmanna og rannsakenda
allt rannsóknarferlið (Green o.fl., 2004; Holter o.fl., 1993).
Ákvörðun um hvort farið yrði í breytingar á samsetningu