Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.09.2009, Blaðsíða 30

Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.09.2009, Blaðsíða 30
Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 4. tbl. 85. árg. 200926 meta upplifun einstaklingsins sjálfs á lífsgæðum sínum þrátt fyrir hugsanlegar hlutlægar bakgrunnsbreytur. Ýmsar vísindagreinar hafa sýnt lífsgæðahugtakinu og skyldum hugtökum áhuga. Innan þessara fræðigreina eru hugtök, eins og vellíðan, hamingja, lífsfylling og velferð, einnig notuð til að lýsa lífsgæðum. Tilgangurinn er að reyna að fá heildræna lýsingu á einstaklingnum og lífi hans til þess að skapa mynd sem getur nýst í viðeigandi fræðigrein (sjá töflu 2). Innan félagsfræði, þar sem fyrst var reynt að skilgreina hugtakið, komu fyrstu kerfisbundnu lífsgæðarannsóknirnar. Læknisfræði hefur notað lífsgæði sem árangursmælikvarða í heilsuhagfræðilegum tilgangi, m.a. með rannsóknum á qaly (quality adjusted life years). Qaly er lífsgæðamælikvarði sem tekur með í reikninginn bæði lífslíkur og gæði lífsins eftir sjúkdóma og slys. Þannig er hægt að bera saman kostnað við mismunandi meðferðarform og meðferðarstofnanir (Draper, 1997; Häyry, 2000). Rannsóknaraðferðir á lífsgæðum innan fræðigreina eru frá ýmsum sjónarhornum. Mörg sameiginleg stef eru í lífsgæðamati hjá sjúkum. Ósamræmi getur þó skapast við samanburð rannsóknarniðurstaðna sem eru byggðar á mismunandi mælitækjum. Bowling (1995) telur að fræðilegur grunnur og skilgreiningarrammi sé oft byggður á veikum grunni því að erfiðleikar séu við að skilgreina og aðgerðabinda hugtakið og er sú gagnrýni einkennandi fyrir alla umfjöllun um lífsgæðarannsóknir. Nokkrir hafa gengið fram fyrir skjöldu og sagt að útilokað sé að skilgreina lífsgæði (Häyry, 2000), að orðið sé svo óafmarkað að það ætti að banna það í orðabókum (Raspe, 1995) og það sé ómögulegt að setja tölu á gæði þar sem gæði séu árangur samanburðar á mati ýmissa þátta sem viðkemur einstaklingsbundnum skilningi (Bergsma og Engel, 1988). Aðrar mótbárur eru að ekkert lífsgæðamælitæki sé til sem fullyrðir að það mæli lífsgæði heldur það sem er forsenda lífsgæða (Lindström, 1994). Fyrir utan vandamál við skilgreiningu og aðgerðabindingu eru enn önnur vandkvæði sem geta orsakað erfiðleika við lífsgæðamælingar en það er að einstaklingar meta líf sitt mismunandi og breyta oft mati sínu. Segja má að lífsgæðarannsóknir séu dæmigerðar fyrir þann vanda sem rannsakendur lenda í þegar þeir ætla að beita hlutlægum vísindalegum aðferðum til að skoða veruleika sem er háður persónulegri upplifun einstaklinga. Þessi vandi hefur lengi verið þekktur og sett hafa verið fram mörg hjálpartæki til að skoða hvort mælitæki séu réttmæt og áreiðanleg (Sigurlína Davíðsdóttir, 2003). MÆLINGAR Á HEILSUTENGDUM LÍFSGÆÐUM Mælitæki, sem mæla heilsutengd lífsgæði, eru viðbót við hefðbundnar mælistikur eins og dánartíðni og sjúkleika, ásamt því að athuga áhættuþætti fyrir sjúkdóma og vera verkfæri við ákvarðanatöku, gæðaþróun og árangursstjórnun innan heilbrigðiskerfisins (Bengtson, 2004). Skynjun á lífsgæðum er einstaklingsbundin, tengd menningu, lifnaðarháttum og trúarbrögðum. Flest mælitæki um lífsgæði hafa verið þróuð í enskumælandi löndum og það getur verið vandasamt að yfirfæra þau á lífsgæði í öðrum menningarheimum þar sem hugtök eins og heilsa, sjúkdómar og tilgangur lífsins eru menningarbundin (Leininger, 1993). Á undanförnum tuttugu árum hafa verið þróuð mörg mælitæki til að mæla heilsutengd lífsgæði (Health Related Quality of Life - HRQoL). Þessum mælitækjum sem flest eru í formi spurningalista, er hægt að skipta í tvo meginflokka, þ.e. almenn og sjúkdómasértæk. Ein þekktustu almennu heilsutengdu lífsgæðamælitækin eru: Short Form-36 (SF-36), Tafla 2. Lykilorð við flokkun lífsgæða innan ólíkra fræðigreina Viðskiptafræði „velferð“ Félagsfræði „velferð/lífsgæði“ Sálfræði „lífsgæði“ Læknisfræði „heilsa“ Tekjur Lífskjör Hamingja Aldur Velmegun Lífsafkoma Nægjusemi Verkir Kaupgeta Stöðutákn Gleði Athafnageta Vergar þjóðartekjur Umhverfisaðstæður Sálrænn hagur Lífsgæði Misræmi í kaupgetu Félagslegar aðstæður Huglæg líðan „Qaly“ Heimild: Næss, 2004 Tafla 3. Einkenni almennra og sértækra lífsgæðamælitækja Almennir Sjúkdómasértækir Hentugir við marga sjúkdóma Hentugir við einn ákveðinn sjúkdóm Geta innihaldið óþarfa spurningar Minni byrði fyrir sjúklinginn Gera mögulegt að bera saman sjúkdóma Samanburður á sjúkdómum ómögulegur Dæmi: SF-36, EQ-5D, NHP, SIP Dæmi: OPAQ, OQLQ, QUALEFFO-41 Heimild: Lips og Schoor, 2005
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Tímarit hjúkrunarfræðinga

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit hjúkrunarfræðinga
https://timarit.is/publication/1159

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.