Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.09.2009, Blaðsíða 58

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 4. tbl. 85. árg. 200954
leitt til mikils vinnuálags, að starfsfólk fái ekki næga þjálfun og
reynslu, illa undirbúinna breytinga og óraunhæfra markmiða.
Reason (1990) telur að dulin mistök séu mesti ógnvaldurinn í
flóknum kerfum vegna þess að þau eru oft ekki greind heldur
lærir fólk að starfa með þeim og fara í kringum hluti. Við
ákveðnar aðstæður geta þau hins vegar valdið margvíslegum
skaða.
Með því að greina milli virkra og duldra mistaka skapast
forsendur til að greina mistök eftir ólíkum leiðum. Yfirleitt hefur
umfjöllun um mistök beinst að virkum mistökum og einkennst
af því að finna ábyrgan einstakling. Orsaka er þá leitað í gerðum
einstaklingsins sem tengdar eru gleymsku, skorti á einbeitingu,
áhugaleysi, kæruleysi eða vanrækslu. Mistökum er síðan
mætt með aðgerðum sem miða að því að einstaklingurinn
sæti viðurlögum (Reason, 2000). Með því að vekja athygli á
áhrifum duldra mistaka og þátta sem eru meðverkandi í því
að mistök eiga sér stað eða jafnvel meginorsök þeirra, hefur
komið fram að í mörgum tilvikum má rekja orsakir mistaka til
flókins samspils kerfislægra galla og vandamála sem liggja
hjá einstökum starfsmönnum. Ef eingöngu er skoðaður þáttur
einstaklingsins í mistökunum, þ.e. hver gerði hvað, þá er hætta
á að heildarmyndin glatist og sömu aðstæður geta þá orsakað
sams konar mistök óháð því hvaða einstaklingar eiga í hlut.
Í breskri rannsókn kom fram að hjúkrunarfræðingar töldu
reynsluleysi, skort á leiðsögn, vinnuálag og dómgreindarskort
algengustu ástæður mistaka (Meurier, o.fl. 1997). Önnur
rannsókn, sem gerð var á skurðstofum og gjörgæsludeildum í
fimm löndum (Ítalíu, Þýskalandi, Sviss, Ísrael og Bandaríkjunum),
sýndi að starfsfólk á þessum deildum taldi mikilvægt að
greina og fjalla um mistök í starfi en hins vegar væri erfitt
að ræða þessi mál og að þeim væri ekki nægjanlega sinnt.
Það sem hindraði m.a. umræðu um mistök var að starfsfólk
afneitaði áhrifum streitu og þreytu á hæfni sína til starfa en
taldi hins vegar að bæta þurfi mönnun ásamt samskiptum og
boðskiptum (Sexton o.fl., 2000).
Bent hefur verið á að ýmislegt í vinnufyrirkomulagi
hjúkrunarfræðinga geti haft áhrif á öryggi sjúklinga og tíðni
mistaka í starfi. Dæmi eru langur vinnutími, truflanir sem
draga úr einbeitingu, ófullnægjandi vinnuumhverfi, skortur á
upplýsingum og að tími hjúkrunarfræðinga fari í störf sem ekki
tengjast hjúkrun (Page, 2004). Rannsóknir á breytilegri mönnun
í hjúkrun og hvaða áhrif hún hefur á öryggi hafa reynst erfiðar
með tilliti til þess að gögn séu samanburðarhæf. Það hefur
þó verið sýnt fram á það að ófullnægjandi mönnun geti leitt
til þess að slegið sé af kröfum um smitgát og í kjölfarið komi
fjölgun sýkinga (Clarke, 2003). Mistök geta því verið vísbending
um að eitthvað sé að, svo sem að mönnun sé ófullnægjandi
eða aðlögun og þjálfun starfsmanna ekki nægjanleg. Í íslenskri
rannsókn hefur verið sýnt fram á að „næg mönnun er mikilvæg
vísbending um betri árangur í starfi hjúkrunarfræðinga“. Þetta
kemur m.a. fram í því að telji hjúkrunarfræðingar mönnun
fullnægjandi þá ná þeir að sinna starfi sínu án þess að upplifa
sig úrvinda og uppgefna (Sigrún Gunnarsdóttir, 2006 bls.
183).
Skurðhjúkrunarfræðingar á LSH telja að þekking og færni
séu mikilvægustu forsendur öryggis og nauðsynleg til að sjá
hluti fyrir og bregðast rétt við (Herdís Alfreðsdóttir, 2003).
Þetta samrýmist því sem komið hefur fram í rannsókn meðal
svæfingalækna, þ.e. að flest verk verða venjubundin með
reynslu en þegar álag eykst eða alvarleg tilfelli eiga sér stað,
þá þarf þekking og færni að fara saman (Weinger og Slagle,
2002). Reglufesta, staðlar og eftirlit eru áberandi þættir í
skurðhjúkrun og talið styrkja hjúkrunarfræðinga í að takast á
við stöðugt breytilegt umhverfi og tryggja velferð sjúklingsins.
Mistök verða hins vegar oft hjá einstaklingum sem eru færir
um að framkvæma verkið örugglega og hafa oft gert það áður.
Það er þannig oft eitthvað aðstæðubundið sem leiðir til þess
að mistök eiga sér stað (Vincent, o.fl., 1998).
Með þessari rannsókn var leitast við að varpa ljósi á og
auka skilning á því hvernig skurðhjúkrun stuðlar að öryggi
sjúklinga í skurðaðgerðum. Settar voru fram eftirfarandi
rannsóknarspurningar:
1. Hvaða þættir í starfsemi skurðstofa hafa að mati
hjúkrunarfræðinga áhrif á öryggi sjúklinga sem fara í
skurðaðgerðir?
2. Hver er þáttur skurðhjúkrunarfræðinga í því að stuðla að
öryggi sjúklinga?
AÐFERÐAFRÆÐI
Rannsóknaraðferðin er eigindleg og er það mat okkar að slík
aðferð henti vel til að varpa ljósi á hina margþættu og flóknu
þætti sem hafa áhrif á öryggi. Með eigindlegum aðferðum er
hægt að lýsa reynslu og skilningi þátttakenda af aðstæðum.
Með þeim má varpa nýju ljósi á viðfangsefnið sem aðrar
aðferðir gefa ekki færi á. Í þessari rannsókn vildum við lýsa
sjónarmiðum og reynslu hjúkrunarfræðinga sem starfa við
skurðhjúkrun og töldum að með því myndi skapast mikilvæg
þekking og skilningur sem síðan mætti þróa áfram í frekari
rannsóknum og starfsþróun. Markmiðið með viðtölunum var
að fá þátttakendur til að miðla reynslu sinni af starfsaðstæðum
og skoða þætti sem koma í veg fyrir mistök eða auka hættu
á þeim.
Gagnasöfnun fór fram með hálfstöðluðum einstaklingsviðtölum
við skurðhjúkrunarfræðinga og með samræðum í rýnihópum.
Með einstaklingsviðtölunum var leitast við að varpa ljósi á það
hvernig hjúkrunarfræðingar skynja öryggismál á skurðstofum.
Hlutverk rýnihópanna var hins vegar tvíþætt, annars vegar
að túlka og ræða niðurstöður úr einstaklingsviðtölum og hins
vegar að greina og ræða hvernig koma mætti á breytingum á
starfsumhverfi til bóta fyrir sjúklinga og starfsfólk. Öll gögn voru
greind með innihaldsgreiningu.
Úrtak og þátttakendur
Gagnasöfnun stóð yfir á tímabilinu frá október 2004 til mars
2005. Úrtakið var tilgangsúrtak en skilyrði fyrir þátttöku
í einstaklingsviðtölum var að viðkomandi hefði starfað á
skurðstofum í 5 ár eða lengur og væri reiðubúinn að deila