Bændablaðið - 17.12.2015, Qupperneq 14

14 Bændablaðið | Fimmtudagur 17. desember 2015
Fréttir
Nemendur og starfsfólk
Oddeyrar skóla á Akureyri héldu
fullveldisdaginn hátíðlegan á
margvíslegan hátt.
Mættu nemendur spariklæddir
og eftir fyrstu kennslustundir var
haldið á sal þar sem sungnar voru
valinkunnar íslenskar dægurperlur.
Eftir söngsal gæddu allir sér á heit-
um lummum með sykri sem nem-
endur skoluðu niður með ískaldri
mjólk en margt starfsfólkið með
kaffi. Skólaliðar og húsvörður tóku
daginn snemma, stóðu í stórræðum
í kennslueldhúsi skólans og reiddu
þar fram lummur í hundraðatali.
Eftir veisluhöldin spiluðu eldri
nemendur skólans félagsvist á 30
borðum.
Ekki voru það aðeins nemend-
ur og starfsfólk Oddeyrarskóla
sem þarna gerðu sér glaðan dag,
því þessa vikuna voru einnig
staddir góðir gestir í skólanum.
Var það hópur handverksfólks frá
Rúmeníu, sem stóð fyrir skemmti-
legum listasmiðjum fyrir nemendur,
en þess má geta að 1. desember er
einnig þjóðhátíðardagur Rúmena.
Vakti þessi dagur og hið sígilda
rammíslenska sætabrauð mikla
lukku meðal þeirra.
Lely T4C Vector:
Aukin skilvirkni
fóðrunar
Lely hefur gert endurbætur á
stjórnunarkerfinu fyrir sjálfvirka
Lely Vector-fóðurkerfið. Með nýj-
ustu útgáfu T4C-stjórnkerfisins
er hægt að fá skýrslur sem veita
aukna innsýn í fóðrunarkostnað
tengdan mjólkurframleiðslu og
uppeldi nautgripa.
Veigamiklar upplýsingar eru
gerðar aðgengilegri og skiljanlegri.
Kúabændum og nautgripabændum er
þannig gert kleift að hafa mun betri
yfirsýn yfir fóðurstjórnunarferla en
áður. Upplýsingar í rauntíma aðstoða
bóndann við að taka ákvarðanir á
grundvelli staðreynda til að bæta
nýtingu fóðursins. Lágmarksrýrnun
fóðurs og minni fóðurafgangar stuðla
að bættri nýtingu fóðursins og auka
arðsemi búsins.
Lykilafkastavísar, svo sem með-
alinntaka fóðurs á dag og meðal-
inntaka á hvern grip, gagnast bæði
kúabændum og nautgripabændum.
Með nýju skýrslunum fæst yfirsýn
yfir skammtað fóður og kostnað við
fóðrun tiltekins hóps gripa innan til-
tekins tímaramma. Kúabændur geta,
svo dæmi sé tekið, auðveldlega metið
fóðurkostnað fyrir hver 100 kg af
mjólk og þannig greint nýtingu fóð-
ursins. Nautgripabændur geta fylgst
með meðalinntöku hjá tilteknum hópi
gripa og haft eftirlit með heildar-
skammti sem gefinn er í hverri heilli
fóðrunarumferð.
Lely T4C-stjórnunarkerfið tengir
sjálfvirka Lely Vector-fóðrunarkerfið
við Lely Astronaut-mjaltaþjóna og
fær þannig rauntímaupplýsingar sem
gagnast stjórnendum. Kúabændur
sem nota annað mjaltakerfi geta búið
til áþekkar skýrslur með því að slá
inn mjólkurframleiðslutölur sínar á
einfaldan og fljótlegan hátt.
Sjálfvirka Lely Vector-
fóðrunarkerfið er mun nákvæmara en
nokkuð annað fóðrunarkerfi á mark-
aðnum. Skýrslur um nákvæmni fóð-
urkrabbans, sem hleður blöndunar-
og fóðrunarvagninn, geta lágmarkað
þann mismun sem upp kann að koma
á milli útreiknaðs magns og raun-
magns fóðrunar.
Með endurbættu Lely T4C-
stjórnunarkerfi geta bændur nú
fóðrað í samræmi við það sem hver
kýr þarf til að ná frábærum árangri
við mjólkurframleiðslu eða uppeldi
nautgripa.
Fullveldisdegi fagnað
í Oddeyrarskóla
Uppbyggingarsjóður Vestfjarða:
Styrkir til menningarverkefna, atvinnu-
þróunar- og nýsköpunar
Uppbyggingarsjóður Vestfjarða
sem rekinn er innan vébanda
sóknaráætlunar landshlutans og
er í umsjón Fjórðungssambands
Vestfirðinga auglýsir eftir umsókn-
um.
Sjóðurinn veitir styrki til margs
kyns menningarverkefna, atvinnu-
þróunar- og nýsköpunar, auk stofn-
og rekstrarstyrkja til menningar-
stofnana. Veittir verða stofn- og
rekstrarstyrkir til menningarstofnana,
verkefnastyrkir til menningarmála og
verkefnastyrkir til atvinnuþróunar-
og nýsköpunarverkefna.
Hægt er að sækja um styrki til allt
að þriggja ára, en vakin athygli á að
framkvæmda- og fjárhagsáætlanir
þurfa að miðast við þann tíma sem
sótt er um styrk til.
Starfsmenn Fjórðungssambands
Vestfirðinga veita ráðgjöf við gerð
umsókna í Uppbyggingarsjóð
og sama gildir um starfsmenn
Atvinnuþróunarfélags Vestfjarða.
Skila skal umsóknum á þar
til gerðu umsóknareyðublaði
sem er að finna ásamt frekari
upplýsingum og úthlutunarregl-
um á vef Fjórðungssambands
Vestfirðinga – www.vestfirdir.is/
Uppbyggingarsjodur.
Hægt er að hafa samband og
senda umsóknir rafrænt á netfangið
uppbygging@vestfirdir.is.
Matvælastofnun mælir magn nítríts og nítrats í unnum kjötvörum:
Gefur hangikjötinu og
hamborgarhryggnum jólalitinn
– geta verið skaðleg efni í of miklum mæli
Um þessar mundir stendur
Matvælastofnun fyrir sýnatök-
um og mælingum á efnunum
nítrati og nítríti sem er að finna
í unnum kjötvörum. Markmiðið
er að kanna hvort notkun efn-
anna í vinnslu á kjötvörum sé í
samræmi við reglur. Rannsóknir
á dýrum benda til þess að neysla
á slíkum vörum, sem innihalda
of mikið af þessum efnum, getur
verið varasöm fyrir heilsu fólks.
Það er Katrín Guðjónsdóttir sem
hefur umsjón með þessu verkefni
Matvælastofnunar. Hún segir að
nítrít (E 249 og E 250) og nítrat
(E 251 og E 252) séu aukefni sem
notuð eru í margar unnar kjötvör-
ur. „Notkun þeirra, þá sérstaklega
nítríts, er algeng í vörum eins og
saltkjöti, hangikjöti, beikoni og alls
kyns pylsum og skinkum. Á umbúð-
um vöru er skylt að taka fram hvort
efnin eru notuð svo neytendur geta
fengið upplýsingar um tilvist þeirra.
Tilgangurinn með notkun efnanna
í kjötvörur er þríþættur. Efnin gefa
vörunum einkennandi rauðan lit og
einnig hafa þau tilgang sem rot-
varnarefni þar sem þau hindra vöxt
heilsuskaðlegra örvera. Þá koma
efnin í veg fyrir þránun. Nítrat er oft
kallað saltpétur. Lykillinn að virkni
nítrats er að það myndar nítrít sem
er virka efnið.
Ströng skilyrði fyrir sölu og
notkun
Að sögn Katrínar eru í reglugerð um
aukefni, sem er samevrópsk reglu-
gerð og gildir hér á landi, skilyrði um
það í hvaða kjötvörur er leyfilegt að
nota efnin og sett eru hámarksgildi
fyrir notkun í mismunandi flokka
kjötvara. „Hámarksmagn miðast í
flestum tilfellum við það hversu miklu
af efnunum má bæta við í framleiðslu-
ferlinu. Í nokkrum sérstökum tilfell-
um miðast hámarksmagn við leifar af
efnunum í vörunni í lok framleiðslu.
Efnin eru ekki leyfileg í óunnar kjöt-
vörur. Nítrat er ekki leyfilegt að nota í
hitameðhöndlaðar kjötvörur. Leyfileg
notkun nítríts einskorðast við unnar
kjötvörur þ.e. notkun efnisins er ekki
leyfð í aðrar tegundir matvæla.
Nítrít er ekki leyfilegt að selja sem
hreint efni, heldur er skylt að blanda
það matarsalti (eða salt staðgenglum).
Þetta er til að minnka líkur á ofnotkun
nítríts. Endurskoðun á hámarksgildum
er í gangi á Evrópuvettvangi en ekki
liggur fyrir hvaða eða hvort breytingar
verði gerðar.
Nítrat er, auk kjötvaranna, leyfilegt
að nota í margar tegundir osta sem og
í kryddlegna síld og tannsíld. Sett eru
takmörk á það í hvers konar osta efnið
er leyfilegt og sett eru hámarksgildi
fyrir leyfilega notkun og miðast hún
við það magn sem leyfilegt er að nota
í ostamjólkina. Nítrat er ekki leyfilegt
í ferskosta,“ segir Katrín.
Katrín segir aðspurð að
ekki hafi verið til fjármagn hjá
Matvælastofnun til að sinna eft-
irlitsverkefni sem þessu árlega. „Árið
2004 og aftur 2008 voru framkvæmd
eftirlitsverk efni þar sem efnin voru
mæld í kjötvörum. Var þá sérstök
áhersla lögð á saltkjöt. Þau verkefni
voru sambærileg við það sem núna
er í gangi nema að áherslan er núna
ekki sérstaklega á saltkjöt, heldur
breiðari flokk kjötvara.“
Nítrósamínsambönd líklega
krabbameinsvaldar
„Nítrít getur við vissar aðstæður
gengið í samband við amínósýrur
og myndað nítrósamínsambönd.
Þetta getur gerst bæði í líkamanum
(í maga) og í matvælunum sjálf-
um. Í matvælum gerist þetta helst
við eldun við háan hita, s.s. steik-
ingu. Dýrarannsóknir hafa sýnt að
nítrósamínsambönd sem myndast út
frá háum styrk nítríts (mun hærri en
kemur frá matvælum) séu krabba-
meinsvaldandi. Hjá mönnum er þetta
ekki eins vel staðfest enda margir
þættir sem spila saman við krabba-
meinsmyndun. Það er þó talið nær víst
að þau hafi svipaða virkni í mönnum,“
segir Katrín um hugsanlega skaðsemi
af neyslu þessara efna.
„Rannsóknir hafa sýnt að bæði
C- og E-vítamín geta hindrað mynd-
un þessara skaðlegu efna. Íblöndun
vítamínanna í matvæli þar sem nítrít
og nítrat eru notuð – sem og neysla
matvæla sem eru rík af þessum
vítamínum – eru því til bóta,“ bætir
hún við.
Ein skýringin á færri
magakrabbameinstilfellum
Katrín segir að margar orsakir geti
verið fyrir því að tilfellum maga-
krabbameins hafi fækkað mjög hér á
landi, en ein skýring getur verið minni
neysla á söltuðum og/eða reyktum
mat sem inniheldur nítrít eða nítrat.
„Neysla græmnmetis og ávaxta hefur
einnig aukist en hátt hlutfall þess í
fæðu er talið minnka líkurnar á maga-
krabbameini.
Leyfilegt hámarksmagn fyrir nítrít
hefur ekki verið lækkað mikið síðustu
áratugi. Þó hefur verið takmarkað í
hvers konar matvæli er leyfilegt að
nota efnið og leyfilegt magn er nú
mismunandi eftir vörum. Hins vegar
hafa hámarksgildi fyrir nítrat (salt-
pétur) verið lækkuð um helming síðan
1976, auk þess sem það er ekki leng-
ur leyfilegt í eins margar kjötafurðir
og áður var. Nefna má að hér á árum
áður var algengara að nota nítrat frekar
en nítrít. Þegar það er gert er meiri
hætta á ofnotkun, það er að erfiðara
er þá stýra því hversu mikið mynd-
ast af nítríti. Þá má einnig nefna að
með bættu hreinlæti við vinnslu og
geymslu minnkar þörfin á notkun
efnanna til að hemja örveruvöxt.“
Sextíu prósent sýna árið 2004
yfir hámarksgildum
Mikill munur var á niðurstöðum eft-
irlitsverkefna sem gerð voru 2004
og 2008, að sögn Katrínar, þar sem
efnin voru mæld í kjötvörum. „Árið
2004 reyndust 60 prósent sýna, aðal-
lega saltkjöt, vera yfir hámarksgildi
fyrir nítrít og árið 2008 var hlutfallið
komið niður í 30 prósent, enda var
ráðist í talsverða skoðun á notkun-
inni í kjölfar niðurstaðanna 2004.
Í báðum verkefnunum var magn
nítrats innan marka í öllum sýnum.
Eins og fram kom að ofan þá var
hér á árum áður leyfilegt að nota
mun meira nítrat en nú er og notk-
un þess var mun algengari en nú.
Niðurstöður mælinganna sem nú
standa yfir munu sýna okkur hvern-
ig ástandið er í dag,“ segir Katrín
Guðjónsdóttir að lokum. /smh
Katrín Guðjónsdóttir