Bændablaðið - 17.12.2015, Síða 22

22 Bændablaðið | Fimmtudagur 17. desember 2015
Haustið 1915 var liðin öld frá því
að fé af Norðurlandi var flutt til
Grænlands. Með innflutningi
þessa íslenska stofns, og hrúta
tvisvar síðar, urðu þáttaskil í
grænlenskri sauðfjárrækt.
Hún varð að búgrein sem flestir
bændur þar starfa við í dag. Margir
þeirra hafa dvalist við verknám á
fjárbúum hér á landi, nokkrir hafa
numið við bændaskólana og fjöl-
margir Íslendingar hafa dvalist á
Grænlandi um lengri eða skemmri
tíma við leiðbeiningar og rannsóknir
í þágu fjárræktarinnar.
Sauðfjárræktin átti erfitt
uppdráttar
Eflaust hafa íslensku bændurnir
sem fylgdu fordæmi Eiríks rauða
og fluttu til Grænlands í lok 10.
aldar tekið með sér fé héðan. Því
má ætla að íslenskt fé hafi gengið í
grænlenskum högum fram undir lok
15. aldar þegar búskapur þar hvarf
ásamt fólkinu sem hann stundaði.
Löngu síðar var reynt að endurvekja
landbúnað á Grænlandi en það gekk
erfiðlega. Þannig var flutt inn fé
frá Færeyjum og Skotlandi upp úr
aldamótunum 1900 en sauðfjárrækt
átti erfitt uppdráttar. Þáttaskil urðu
þegar Lindemand Walsöe bauðst
til að byggja upp sauðfjárrækt á
Grænlandi. Hann hafði ferðast til
Ástralíu og víðar og kom fyrst til
Íslands árið 1913, þá 33 ára gamall,
dvaldist hér um skeið og kynnti sér
sauðfjárbúskapinn. Fullvíst má telja
að hann hafi þekkt mörg fjárkyn en
miðað við landshætti á Grænlandi
taldi hann íslenska féð henta best og
þar reyndist hann sannspár. Því kom
hann aftur árið 1915 til fjárkaupa.
Fjárkaup á Norðurlandi
Walsöe naut góðrar fyrirgreiðslu
Sigurðar Sigurðssonar, fv. búnað-
armálastjóra, við allan undirbúning
fjárkaupanna en á þessum árum var
Sigurður skólastjóri Bændaskólans
á Hólum í Hjaltadal (1902–1920).
Ærnar, flestar veturgamlar, voru frá
Hólum og úr Svarfaðardal, sagðar stór
og hraustleg ærefni. Hrútarnir voru
aftur á móti keyptir á Sveinsstöðum
í Þingi í Austur-Húnavatnssýslu en
þar var sauðfjárkynbótabú sem naut
stuðnings Búnaðarfélags Íslands frá
1911–1919.
Féð var rekið til Reykjavíkur upp
úr réttum haustið 1915, hrútarnir
trúlega sameinaðir ærhópnum í Þingi
eða Vatnsdal. Þótt þetta væri langur
rekstur, með samtals 175 kindur,
og síðan flutningur með skipinu
Hans Egede frá Reykjavíkurhöfn til
Julianehåb (Qaqortoq) í Eystribyggð,
fórust aðeins tvær kindanna á
leiðinni. Því urðu 173 íslenskar
kindur stofn nýs sauðfjárræktar-
bús í Julianehåb sem Walsöe veitti
forstöðu um árabil. Það myndaði
grunninn að landbúnaðarmiðstöðinni
í Upernaviarsuk.
Aftur voru keyptir hrút-
ar frá Sveinsstöðum haustið
1921 og frá Hrafnkelsstöðum í
Hrunamannahreppi í Árnessýslu
haustið 1934 en þar naut sauð-
fjárræktarbúið stuðnings frá
Búnaðarfélagi Íslands um fjölda
ára, allt frá 1923. Grænlendingar
fengu því harðgeran og hentugan
stofn, ræktaðan í takt við beitarbú-
skap þeirra tíma, sem hefur reynst
þeim vel í blíðu og stríðu.
Féð laust við riðu
Á árunum þegar féð var flutt til
Grænlands var riða orðin þekkt
víða á vestanverðu Norðurlandi en
hún mun hafa borist með Oxford
Down hrút sem fluttur var til lands-
ins að Veðramóti í Gönguskörðum
í Skagafirði árið 1878. Veikin var
komin í Svarfaðardal árið 1912
og nokkru áður í Vatnsdal í fé sem
gekk með fé úr Þinginu í sumarhög-
um þannig að mikil mildi var að
riðan barst ekki til Grænlands með
þessum kindum. Ekkert fé hefur
verið flutt inn síðan hrútarnir frá
Hrafnkelsstöðum komu þangað árið
1934 nema tveir Spælsau hrútar frá
Noregi árið 1957. Talið er að eftir
að íslenska féð kom haustið 1915
hafi íslensku hrútarnir verið notaðir
nær eingöngu og færeysku og skosku
áhrifin hafi verið orðin lítil árið
1938. Þetta var síðan staðfest með
sameindaerfðafræðilegum rannsókn-
um (DNA) upp úr síðustu aldamót-
um þannig að grænlenski stofninn
er nú nær hreinræktað íslenskt fé.
Þess má geta að flest er féð hyrnt,
þó ekkert ferhyrnt, og þar er heldur
ekki til forystufé. Grænlenska féð er
laust við ýmsa sauðfjársjúkdóma og
er að jafnaði hraust.
Búskaparhættir líkir þeim
íslensku
Lengi vel háði fóðurskortur fjárbú-
skapnum á Grænlandi og á liðinni
öld féll fé í stórum stíl í hörðum
árum. Mikil vetrarbeit án teljandi
gjafar hélst mun lengur en hér á
landi. Mesti fjárfellirinn var vetur-
inn og vorið 1967 þegar fjárstofninn
var stærstur, 45.000 vetrarfóðraðar
kindur. Þá féll helmingurinn og síðan
hefur fjártalan oftast verið á bilinu
15.000–25.000, nú um 19.000 vetrar-
fóðraðar kindur á 38 bæjum þar sem
búa 44 fjölskyldur. Húsakostur hefur
verið bættur mikið síðustu áratugina,
og sömuleiðis fóðuröflun og fóðr-
un. Féð er rúið í lok mars –byrjun
apríl, ærnar eru látnar bera heldur
fyrr en hér og þeim er sleppt fyrr í
úthaga á vorin en nú er algengast hér
á landi. Lömbin eru eyrnamörkuð
með sams konar norrænum mörkum
og við notum og þau eru líka plötu-
merkt eins og hér. Markskráin er
frábrugðin að því leyti að birtar eru
myndir af mörkunum fyrir hvern bæ,
nú rúmlega 50 að tölu. Frjósemi ánna
er nokkru minni en hér, öllu er slátr-
að í einu sláturhúsi með ESB-vottun
í bænum Narsaq, beint af úthagabeit
í seinni hluta september, og er fall-
þungi dilka svipaður og hér á landi.
Grænlenska féð er mjög „íslenskt“ enda lítt blandað öðrum fjárkynjum. Litafjölbreytni er mikil, en þar er hvorki til ferhyrnt fé né forystufé.
Mynd / Merete Rabølle
Grænlenskur fjárbóndi að láta ærnar sínar inn á haustkvöldi. Margir þeirra hafa unnið á íslenskum fjárbúum.
Mynd / Merete Rabølle
Fóðrun fjár og húsakostur hafa tekið miklum framförum á Grænlandi síðustu áratugina. Mynd / Aqqalooraq Frederiksen