Bændablaðið - 17.12.2015, Blaðsíða 26

Bændablaðið - 17.12.2015, Blaðsíða 26
26 Bændablaðið | Fimmtudagur 17. desember 2015 Þjóðtrú tengd áramótum: „Mál er að mæla,“ sagði kýrin Kýr fá mannamál á nýársnótt og ræða saman um allt milli himins og jarðar. Einu sinni lá maður úti í fjósi á nýársnótt til að heyra um hvað kýrnar töluðu þegar þær fengu málið. Hann heyrði eina kúna segja: „Mál er að mæla.“ En þá segir önnur: „Maður er í fjósinu“, tekur þá þriðja kýrin til máls og segir: „Hann skulum við æra.“ Og sú fjórða: „Áður en ljósið kemur“. Maðurinn náði að segja heimafólki frá atburðinum um morguninn en síðan gekk hann af göflunum. Ýmislegt annað er kynngimagnað á nýársnótt og andrúmsloftið skrýtið. Nýársnótt skipar því veglegan sess í íslenskri þjóðtrú. Álfar flytja búferlum, selir kasta hamnum, vatn breytist í vín, kirkjugarðar rísa, þá er óskastund og mark er takandi á öllu sem mann dreymir á nýársnótt. Árni Björnsson segir í bók sinni Saga daganna að hér á landi „verði 1. janúar að nýársdegi á 16. öld, og virðist sú venja fylgja siðaskiptum. Áður höfðu áramót verið talin á jólunum og 1. janúar var þá áttundarhelgi jóladagsins. Jólanótt var því áður hið sama og nýársnótt og hafa þær svipaða drætti í þjóðtrú en á síðari öldum hefur slíkur átrúnaður færst æ meira yfir á núverandi nýársnótt og þrettándanótt.“ Horft í spegil Á gamlárskvöld geta menn séð konuefnið sitt og konur mannsefnið með því að sitja í koldimmu herbergi og horfa í spegil. Til að þetta geti orðið þarf að fara með eldgamla þulu sem fáir kunna og ekki verður höfð eftir hér. Enginn má vita af uppátæk- inu og enginn má vera viðstaddur athöfnina því þá getur farið illa. Það fyrsta sem birtist í speglinum er kynjamyndir en síðan kemur út úr honum hönd sem heldur á hníf eða einhverju vopni. Höndin kemur út þrisvar sinnum og réttir einhvern hlut að horfandan- um en hann má ekki fyrir nokkurn mun taka við hlutnum því verður hann fyrirmikilli ógæfu. Myndirnar í speglinum fara smám saman að skýrast og að lokum birtist hin rétta mynd í nokkrar sekúndur. Á krossgöngum Ef legið er í krossgöngum, til dæmis, þar sem búr- og eldhúsdyr mætast í bæjum, birtist manni eða konu tilverandi maki þeirra. Myndir þeirra koma og bjóða þeim sem liggur ýmsar fallegar gjafir en ekki má þiggja þær vegna ógæfunnar sem fylgir því að falla í freistni. Einu sinni fyrir langalöngu lá maður í krossgöngum og kom til hans konuefni hans og bauð honum margar góðar gjafir. Maðurinn stóðst freistingarnar til að byrja með en þáði að lokum forkunnarfagran hníf af konumyndinni. Mörgum árum seinna, eftir að þau voru gift, varð hjónunum sundurorða og endaði rimman með því að maðurinn stakk konuna sína með hnífnum og drap hana. Álfar á ferð Álfar og huldufólk eru mikið á ferli á nýársnótt og því er til siðs að láta ljós loga alla nóttina, einnig þótti sjálfsagt í gamla daga að skammta eitthvert góðgæti á disk og setja á afvikinn stað ef huliðsverurnar skyldu eiga leið hjá. Árið 1913 voru nokkrir vinir saman komnir til nýársfagnaðar á Ísafirði. Þegar leið á nóttina fékk fólkið sér göngutúr og gekk upp Fjarðarstræti og er það kom að Pólgötu sá það sex smástelpur, um tíu ára gamlar, á götunni. Stúlkurnar voru næstum allar jafnstórar, héldust í hendur og dönsuðu hringdans á miðri götunni þannig að pils þeirra stóðu beint út í loftið. Þær voru allar stuttklipptar með dökkt hár og hvíta slaufu í hár- inu. Kjólarnir sem stóð út í loftið voru hvítir á litinn og stuttir þannig að langir og mjóir fótleggirnir sáust vel. „Allt útlit þeirra og hreyfing bar vitni um dásamlegt ytra form og yndisleik." Þegar fólkið hafði horft á stúlkurnar um stund hurfu þær sjónum þess á augabragði. Þeir sem sáu stúlkurnar voru ekki í nein- um vafa að um álfabörn hefði verið að ræða. Afkomendur farós Einu sinn fyrir löngu var ungur maður á ferð á nýársnótt meðfram sjó á Suðurnesjum. Maðurinn kom að stórum helli og gekk inn í hann. Þar sá hann tólf undurfagrar stúlk- ur og tólf selshami rétt hjá þeim, maðurinn greip einn haminn og hljóp á brott. Stúlkurnar sáu hann taka haminn og hlupu á eftir honum og grátbáðu manninn um að skila þeim. Hann neitaði því og spyr þá sem á haminn hver hún sé. Hún seg- ist vera einn af afkomendum farós í Egyptalandi og að þær breytist í menn á nýársnótt. Maðurinn neitar staðfastlega að skila hamnum og segir stúlkunni að hún skuli koma með honum heim og verða konan hans. Þegar heim kemur lokar hann haminn ofan í kistli og hafði lykil- inn ávallt í buxnavasa sínum. Líða nú sjö ár og þau eignast sjö börn. Á áttunda ári komst selkonan yfir lykilinn og notaði tækifærið til að ná í haminn og hélt niður að sjó. Þegar maðurinn varð þess var að konan var horfin með haminn fór hann á eftir henni niður að sjó og þegar hún sá hann koma stakk hún sér í sjóinn og kvað: Mér er um og ó, ein af fólki Faraó, á sjö börn í sjó og sjö í landi þó. Segir sagan að oft hafi sést til kon- unnar í selslíki þar sem hún lónaði við ströndina og að hún hafi komið á land og leikið sér við börnin þegar þau léku sér við sjóinn. Kirkjugarðar rísa Dauðir rísa úr gröfum sínum á nýársnótt og er það kallað að kirkjugarður rísi. Hinir framliðnu koma þá upp í líkblæjum, ganga til kirkju og halda messu en hverfa síðan. Á meðan hinir dauðu eru ofan jarðar eru grafir þeirra opnar og þá ganga svipir þeirra sem deyja á næsta ári í garðinn og máta sig í gröfunum. Einu sinni var ung stúlka í kirkjugarðinum á nýársnótt og sá hún svipina koma einn af öðrum í garðinn. Þar á meðal sá hún svip unnusta síns og sjálfs sín. Skuldlaus um áramót Víða erlendis er því trúað að einstaklingar og heimilin eigi að borga upp allar skuldir fyrir áramót og hefja nýja árið kvitt við guð og menn því þá vegni einstaklingnum og heimilinu vel. Sem betur fer er þessi trú ekki í hávegum höfð hér á landi þar sem megnið af þjóðinni byrjar nýja árið með skuldabagga kreditkortanna og annarra lána á herðunum. Gleðilegt nýtt ár! /VH Samkvæmt þjóðsögum tala kýr mannamál á nýársnótt. Á gamlárskvöld geta menn séð konuefnið sitt og konur mannsefnið með því að sitja í koldimmu herbergi og horfa í spegil. Vatn getur breyst í vín.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88

x

Bændablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Bændablaðið
https://timarit.is/publication/906

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.