Bændablaðið - 17.12.2015, Blaðsíða 67

67Bændablaðið | Fimmtudagur 17. desember 2015
Kórey er ný vísindaskáldsaga
sem hefst árið 2016 og nær
til 3095. Sagan er eftir Ólaf
Halldórsson, fyrrverandi versl-
unarskólakennara.
Fylgst er með systkinum í
Mexíkó sem ákveða að freista
gæfunnar handan landamæranna í
norðri. Ferðalagið fer öðruvísi en
ætlað var og endar á því að bróð-
irinn, Chac, hafnar á eyju þar sem
fram fara leynilegar hátæknirann-
sóknir.
Nokkur ungmenni, búsett á
ýmsum stöðum í heiminum, eru
gerð að tilraunadýrum í tengsl-
um við þessar rannsóknir. Þannig
kemur aðalpersónan, Kórey, til
sögunnar, en hún á heima í herstöð
Norðurbandalagsins í Hvalfirði.
Í ljós kemur að í unga fólkinu
eru rafskaut sem geta leitt þau til
dauða. Chac og Ívan félagi hans
freista þess að koma ungmennun-
um til hjálpar, en það leiðir til
óvæntrar atburðarásar. Kóreyjar
bíða voveifleg örlög og leiðir Ívans
liggja til smástirnisins Prómeþeus.
Lesendabás
Nóvember og desember eru ver-
tíðarmánuðir jólatrjáabænda. Fáir
gera sér grein fyrir þeirri vinnu
sem liggur að baki jólatrjánum
sem allt í einu birtast á sölustöð-
um og jólamörkuðum í desember.
Lifandi jólatré sem seld eru á
Íslandi eru annaðhvort ræktuð á
Íslandi eða flutt inn frá Danmörku.
Meirihluti þeirra lifandi jólatrjáa
sem standa á íslenskum heimilum
um jólin verður innflutt tré, um
það bil 80%.
Dönsku jólatrén eru normanns-
þinur, þintegund sem upprunnin er
í Kákasusfjöllum við Svartahaf, í
Georgíu og þar í kring. Í Danmörku
eru trén ræktuð á túnum og ræktunin
tekur um átta ár. Árlega er borinn á
þau tilbúinn áburður til að örva vöxt.
Jarðvegurinn er hreinsaður með eitri
til að losna við samkeppnisgróður
og koma í veg fyrir skemmdir og
frostáhrif. Allt frá gróðursetningu
þar til trén eru höggvin eru þau
meðhöndluð með margvíslegum
hætti. Fyrst eru neðstu greinarnar
klipptar af til að mynda legg sem
auðvelt verði að saga og koma fyrir
í jólatrésfæti. Nokkurra ára gömul er
farið að klippa trén til svo að þau nái
æskilegu vaxtarlagi.
Mikill metnaður er lagður í
jólatrjáaræktunina í Danmörku og
greinin er mjög skilvirk enda háþró-
uð tækni nýtt við framleiðsluna, sér-
hönnuð tæki og vélar. Til að inna af
hendi þá líkamlegu vinnu sem fram-
leiðslan krefst er að mestu treyst á
innflutt vinnuafl frá Austur-Evrópu.
Danir framleiða um 10 milljónir
jólatrjáa á hverju ári og meirihlut-
inn er normannsþinur til útflutn-
ings. Danmörk er stærsti útflytj-
andi jólatrjáa í heiminum og nemur
salan um 1,5 milljörðum danskra
króna á ári, um 30 milljörðum
íslenskra króna. Hvergi í heiminum
eru þó framleidd fleiri jólatré en í
Þýskalandi. Þjóðverjar rækta um 17
milljónir jólatrjáa árlega en selja þau
að mestu leyti innanlands.
Á Íslandi er jólatrjáaræktun á mun
minni mælikvarða. Sala íslenskra
jólatrjáa hefur ekki farið yfir 10.000
tré síðan 1998 með einni undirtekn-
ingu þó. Það var árið 2009. Markviss
jólatrjáaræktun hefur verið reynd á
Íslandi allt frá árunum eftir seinni
heimsstyrjöld. Þá var gróðursett tölu-
vert af rauðgreni og blágreni, meðal
annars hjá Skógrækt ríkisins og skóg-
ræktarfélögum, en óhagstætt veður-
far, fjármagnsskortur, reynsluleysi
og fleira kom í veg fyrir að íslensk
jólatrjáaframleiðsla þróaðist í takt
við væntingar.
Tilraunir hafa verið gerðar með
jólatrjáaræktun á túnum hérlendis en
hefur sjaldan verið eftir væntingum.
Ýmislegt gerir erfitt um vik að nýta
þessa ræktunaraðferð við íslenskar
aðstæður. Skjólleysi, kal vegna vor-
og haustfrosta, óhóflegur grasvöxtur,
þurrkur og fleira leiðir oft til þess
að trén hætta að vaxa eða drepast.
Einnig hefur rangt val á tegundum
og kvæmum iðulega haft neikvæð
áhrif á útkomuna.
Engu að síður birtast alltaf íslensk
ræktuð jólatré fyrir jólin. Trén koma
frá skógræktarfélögum, úr þjóðskóg-
unum eða frá skógarbændum víða
um land. Þau eru auglýst til sölu hjá
skógræktarfélögum, Skógrækt ríkis-
ins, á jólamörkuðum og í verslunum.
Þessi tré hafa yfirleitt verið ræktuð í
skjólgóðum hlíðum, í svokölluðum
skógarskápum eða á öðrum stöðum
þar sem vaxtarskilyrði eru hentug.
Sjaldnast eru þau gróðursett með því
eina markmiði að þau verði jólatré
heldur eru þetta 12–15 ára tré, tekin
út úr ungskógi sem liður í grisjun
hans.
Á Íslandi er stafafura algeng-
asta innlenda tréð sem notað er sem
jólatré enda harðgerð og getur vaxið
um land allt. Hún er líka barrheldin
eins og þinur, fallega græn og ilmar
vel. Rauðgreni og blágreni vex líka
vel, sérstaklega inn til landsins. Þær
tegundir eru vinsælar hjá mörgum en
ekki eins barrheldnar. Þó geta þær vel
haldið barrinu fram yfir jól ef þess er
gætt að aldrei þorni í jólatrésfætinum.
Grenið verður að standa í vatni eins
og afskorin blóm.
Eina þintegundin sem vex á
Íslandi í nokkrum mæli er fjallaþin-
ur. Hann hefur svipaða eiginleika og
normannsþinur. Nú er unnið að kyn-
bótum fjallaþins með því markmiði
að finna arfgerðir sem henta vel við
íslenskar aðstæður.
Normannsþinur þrífst ekki vel
á Íslandi nema á fáeinum stöðum
þar sem eru sérstaklega hagstæð
vaxtarskilyrði. Ræktendur hafa gert
tilraunir með tegundina en með
misgóðum árangri. Vegna sjúk-
dómahættu var í sumar lagt formlegt
bann við innflutningi ungplantna af
þintegundum til ræktunar. Því þarf að
rækta normannsþin upp af fræi sem
keypt er frá útlöndum ef fólk er spennt
fyrir því. Enn er hins vegar leyfilegt að
flytja afskorin þintré til landsins sem
jólatré. Þeim fylgir heilbrigðisvottorð
frá dönskum seljendum og eiga trén
því að vera laus við sjúkdóma, skordýr
og slíkt. Hvernig Danir fara að því
að heilbrigðisvotta 10 milljónir trjáa í
gámum og flutningabílum á einum og
hálfum mánuði er aftur á móti önnur
saga.
Kosturinn við lifandi jólatré er að
vistspor þess í umhverfinu er lítið
þegar því er hent. Tré inniheldur ein-
göngu lífræn efni sem brotna smám
saman niður í kolefnissambönd.
Niður-brotsferli gervitrjáa, sérstak-
lega plastjólatrjáa, er langt og flókið
í náttúrunni enda er mikið í þeim af
PVC-efnum (pólívinílklóríði), blýi og
fleiri ólífrænum og skaðlegum efnum
sem safnast upp í náttúrunni.
Íslensk jólatré hafa þann kost að
þau eru ræktuð innanlands á umhverfi-
svænan og sjálfbæran hátt. Ræktunin
fer fram á útjörð án þess að notuð séu
plöntulyf, illgresiseitur eða vaxtarhvat-
ar. Trén hafa góðan tíma til að hækka,
gildna og binda kolefni úr andrúms-
loftinu. Að kaupa íslenskt jólatré er ein
leið til að stuðla að sjálfbærni, minnka
óþarfa gjaldeyrissóun og styrkja
íslenska ræktendur um allt land.
Else Möller skógfræðingur
Hvaðan eru lifandi jólatré?
Kórey
Hjá Vestfirska forlaginu er
komin út ný Hornstrandabók.
Það er Hornstrandir og
Jökulfirðir, Ýmsar frásagnir
af horfnu mannlífi, 5. bók.
Hallgrímur Sveinsson tók
saman.
Uppistaðan í Horn stranda bók
5 er greinin Yst á Hornströndum
– Ferðaminningar frá 1940
eftir Jóhann Hjaltason, fræði-
manninn góðkunna. Þessar
frásagnir Jóhanns, sem ekki
hafa birst áður, eru í raun ómet-
anlegar fyrir þá sem láta sig
Hornstrandir og fyrrum íbúa
þeirra einhverju skipta.
Árið 1939 ferðaðist
Hjálmar R. Bárðarson um
Hornstrandir og tók ljósmyndir
af bændum og búaliði, bæjum
og landslagi. Þær birti hann síðar
í sinni merku bók, Vestfirðir.
Ári seinna er byggðin enn býsna
traust. Svo hallar hratt undan fæti.
Lýsingar Jóhanns Hjaltasonar á
fólkinu 1940 og öllum aðstæðum
þar nyrðra, eru skemmtilegar, lif-
andi og ótrúlega glöggar. Þeir sem
ferðast um þessar eyðibyggðir í
dag hljóta að fagna því að fá að
kynnast frásögnum hans af síðustu
íbúunum yst á Hornströndum. Þær
eru góð viðbót við þá mynd sem til
er á öðrum bókum. Og fróðlegt er
að bera þær saman við ljósmyndir
Hjálmars.
Ævar Petersen dýra-
fræðingur skrifar grein sem nefnist
Hvítabirnir á Vestfjörðum fyrr og
síðar. Þar koma Hornstrandir að
sjálfsögðu mikið við sögu. Þetta
er undirstöðugrein hjá Ævari sem
full ástæða er til að vekja athygli
á. Margir hafa áhuga á konungi
Norðurhjarans sem nú virðist í
útrýmingarhættu.
Meðal annars efnis má
nefna dramatíska ferðaminn-
ingu Sigurðar Sigurðssonar frá
Hælavík, seinna á Hesteyri og
grein síra Ágústar Sigurðssonar
um Hesteyrarkirkju.
Bækur, tónlist & kvikmyndir
Vestfirska forlagið:
Ný Hornstrandabók
Bændablaðið
á bbl.is og líka á Facebook