Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.2010, Side 43

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 2. tbl. 86. árg. 2010 39
Mannafli í hjúkrun og lagaleg staða hjúkrunar
Heildarfjöldi félagsmanna í Félagi íslenskra hjúkrunar­
fræðinga er um 3.600 sem eru tæplega 90% allra
hjúkrunarfræðinga sem hafa hjúkrunarleyfi á Íslandi.
Á kjarasamningum, sem félagið gerir, starfa tæplega 2.800
hjúkrunarfræðingar. Um 76% þeirra starfa á ríkisstofnunum. Tæplega
helmingur allra starfandi hjúkrunarfræðinga eða 1.370 starfa á
Landspítalanum sem er eina háskólasjúkrahús landsins, staðsett í
höfuðborginni, Reykjavík. Meðalstarfshlutfall hjúkrunarfræðinga, sem
starfa hjá ríkinu, er nú um 80%. Einkarekstur í heilbrigðisþjónustu er
lítill á Íslandi og fáir hjúkrunarfræðingar sem starfa á einkareknum
stofnunum. Því má segja að hið opinbera sé nánast eini vinnuveitandi
hjúkrunarfræðinga á Íslandi, annaðhvort á ríkisstofnunum eða
ríkisstyrktum sjálfseignarstofnunum í öldrunarþjónustu.
Lagaleg staða hjúkrunar á Íslandi er sterk. Hjúkrunarfræðingar
hafa haft sjálfræði skv. lögum frá árinu 1978. Það sjálfræði var
styrkt í nýjum lögum um heilbrigðisþjónustu sem tóku gildi 1.
september 2007. Formaður Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga sat
í nefnd þeirri er vann frumvarpið að hinum nýju heilbrigðislögum.
Í heilbrigðislögunum er íslenska heilbrigðiskerfið skilgreint út frá
tveimur meginstoðum, lækningum og hjúkrun. Í æðstu yfirstjórn
hverrar ríkisstofnunar sitja auk forstjóra, framkvæmdastjóri
hjúkrunar og framkvæmdastjóri lækninga. Hjúkrunarfræðingar bera
fulla lagalega ábyrgð á hjúkrun.
Niðurskurður í heilbrigðiskerfinu
Tæplega 10% af vergri landsframleiðslu á Íslandi er varið til
heilbrigðismála. Íslenska heilbrigðiskerfið er rekið á samfélagsgrunni,
það er að mestu úr sameiginlegum sjóðum landsmanna. Þannig
standa notendagjöld einungis undir um 17% af kostnaði vegna
heilbrigðisþjónustunnar.
Samkvæmt fjárlögum fyrir árið 2009 er gert ráð fyrir að rúmum
115 milljörðum (M) króna verði varið til verkefna á vegum
heilbrigðisráðuneytisins á árinu og er það nærri fjórðungur fjárlaga
ríkisins. Stærsti einstaki rekstrarliðurinn er Landspítalinn en tæpum
33 M verður varið í rekstur hans 2009.
Stjórnvöld hafa nú boðað að grípa þurfi til mikils niðurskurðar á
ríkisútgjöldum til að koma þjóðarbúinu út úr þeirri efnahagskreppu
sem Íslendingar glíma við. Útlit er fyrir að 2009 þurfi að skera
niður í heilbrigðiskerfinu um allt að 8 M króna. Það samsvarar
samanlögðum árlegum fjárveitingum til Sjúkrahússins á Akureyri
sem er annað stærsta sjúkrahús landsins og staðsett á norðanverðu
Íslandi, og Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins sem þjónar öllu
höfuðborgarsvæðinu þar sem um 2/3 landsmanna búa. Árið 2010
stefnir síðan í 8 M niðurskurð til viðbótar í heilbrigðiskerfinu. Stjórnvöld
hafa enn ekki gefið út yfirlýsingar um áætlaðar niðurskurðarkröfur
vegna áranna 2011 og 2012. Vonir standa til þess að frá og með
árinu 2013 fari efnahagur þjóðarinnar að rísa að nýju.
Niðurskurður á einstökum þáttum heilbrigðisþjónustunnar
Í kjölfar bankahrunsins á Íslandi í byrjun október 2008 var
strax ljóst að skera þyrfti ríkisútgjöld umtalsvert niður, þar
með innan heilbrigðiskerfisins. Þáverandi heilbrigðisráðherra
hélt blaðamannafund 7. janúar 2009 þar sem hann kynnti
grundvallarbreytingar á heilbrigðiskerfinu. Sameina átti 22
heilbrigðisstofnanir á landsbyggðinni í sex, breyta sjúkrahúsi í
nágrannabyggðarlagi höfuðborgarinnar í öldrunarstofnun, hætta
skurðaðgerðum á litlum sjúkrahúsum í nágrenni höfuðborgarinnar
og fleira. Auk þess voru notendagjöld í heilbrigðisþjónustu hækkuð,
hófleg innritunargjöld tekin upp á sjúkrahúsum og verulegur
sparnaður í lyfjakostnaði boðaður.
Ríkisstjórnarskipti urðu á Íslandi 1. febrúar 2009. Heilbrigðis­
ráðherra nýju stjórnarinnar er úr þeim stjórnmálaflokki á Íslandi
sem lengst er til vinstri í stjórnmálum en forveri hans var úr hægri
flokki. Miklar breytingar urðu við ráðherraskiptin. Tveimur dögum
eftir embættistökuna afnam nýi heilbrigðisráðherrann reglugerð um
aukin gjöld í heilbrigðisþjónustunni og innritunargjöld á sjúkrahús.
Næstu daga dró ráðherra til baka flestar þær breytingar sem forveri
hans í embætti hafði undirbúið og boðað.
25. mars 2009 kynnti heilbrigðisráðherra helstu þætti í hag­
ræðingar aðgerðum á sjúkrahúsum í nágrenni Reykjavíkur.
Útgangs punktur inn í tillögum ráðherrans var að stofnanirnar héldu
sig innan ramma fjárlaga og að þær aðlöguðu sig meginstarfsemi
Landspítalans til langs tíma. Í tillögum ráðherrans var gert ráð
fyrir samdrætti í yfirvinnu og vaktagreiðslum, uppsögnum eða
samdrætti í verktakagreiðslum til lækna, færri stjórnunarstöðum,
niðurskurði í námsleyfisgreiðslum og fleiru.
Um 75­80% af rekstrarútgjöldum stofnana, sem veita
heilbrigðisþjónustu, eru laun. Árið 2008 bættist að jafnaði 50%
ofan á greidd dagvinnulaun vegna yfirvinnu og vaktagreiðslna.
Hjúkrunarfræðingar taka til sín tæplega 25% af heildarlaunagreiðslum
heilbrigðisstofnana en manna um 23% af heildarfjölda stöðugilda.
Yfirvinna hjúkrunarfræðinga var að meðaltali 32% árið 2008.
Heildarstefna heilbrigðisráðherra vegna niðurskurðar í heil­
brigðis kerfinu í ár og á næstu árum liggur ekki fyrir þegar
þetta er skrifað, í byrjun júlí. Ráðherra hefur þó boðað sam­
einingu heilbrigðisstofnana á Vesturlandi frá 1. janúar 2010
og sameiningu tveggja lítilla stofnana á Norðurlandi frá sama
tíma. Þá hefur ráðherra sett nýja lyfjaverðskrá um tvö algeng
lyf. Heilbrigðisráðherra leggur mikla áherslu á samráð við íbúa á
hverju svæði og hefur í litlum mæli leitað eftir samráði við Félag
íslenskra hjúkrunarfræðinga. Samkvæmt blaðaviðtölum við
ráðherrann er útfærðra tillagna um niðurskurð í heilbrigðiskerfinu
á þessu og næsta ári að vænta eftir nokkrar vikur. Sú óvissa,
sem enn ríkir um þann mikla niðurskurð sem ráðast þarf í innan
heilbrigðiskerfisins, gerir stjórnendum stofnana erfitt fyrir um alla
skipulagningu starfseminnar. Hætt er við að hagræðing á einni
stofnun leiði til aukinna útgjalda á annarri heilbrigðisstofnun
þegar samþættingu vantar. Biðin eftir ákvörðunum og tillögum
heilbrigðisráðherra veldur einnig óvissu meðal
hjúkrunarfræðinga um störf þeirra. Þá gerir óvissa
FÍH erfitt fyrir með að skipuleggja stuðning sinn og
vinnu fyrir félagsmenn sína.