Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.2010, Side 53

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 2. tbl. 86. árg. 2010 49
Ritrýnd fræðigrein
1996; Manias o.fl., 2006). Ómeðhöndlaðir verkir eftir aðgerð
geta orsakað líffræðilegar og sállífeðlisfræðilegar breytingar
sem auk þess að tefja bataferlið spilla almennri líðan og
lífsánægju, geta aukið líkur á sjúkdómum og dauðsföllum
og verið kostnaðasamar fyrir sjúklinginn og þjóðfélagið
(Apfelbaum o.fl., 2003; Chung og Lui, 2003; Pasero, Paice
o.fl., 1999). Af skrifum fræðimanna í hjúkrun virðist nokkuð
ljóst að þeir telja hjúkrunarfræðinga, sökum stöðu sinnar
innan heilbrigðiskerfisins, vera í lykilstöðu til að veita góða
verkjameðferð og meta verki og áhrif verkjameðferðar
(McCaffery og Ferrell, 1997).
Verkir eru flókið fyrirbæri sem erfitt er að skilgreina og bera
umfangsmikil fræðileg skrif um þá undanfarin ár og áratugi
því vitni. Fræðimenn eru þó sammála um að verkur sé
persónuleg og huglæg reynsla og að engir tveir einstaklingar
skynji verki á sama hátt (Sikorski og Barker, 2005). Engu
að síður er nauðsynlegt að skilgreina verkjareynsluna,
annars er torvelt að skilja hana og meðhöndla (Anna Gyða
Gunnlaugsdóttir, 2006). Verkir skurðsjúklinga eru skilgreindir
sem bráðaverkir og sagðir stafa af staðbundinni taugasvörun
við skaðlegu áreiti eins og skurðaðgerð eða áverka (Morgan
o.fl., 2002). Þeir vara í þrjá til sex mánuði og hverfa þegar
sjúkdómseinkennin dvína eða skurðurinn grær (Pasero, Paice
o.fl., 1999). Skilgreining Alþjóðasamtaka um verkjafræði er að
„verkur er óþægileg skynjun eða tilfinningaleg reynsla vegna
raunverulegra eða hugsanlegra vefjaskemmda, eða honum
er lýst á þann hátt“ (International Association for the Study
of Pain, 1994). Starfandi hjúkrunarfræðingum er hins vegar
tamast að nota skilgreiningu bandaríska hjúkrunarfræðingsins
Margo McCaffery frá árinu 1968. Samkvæmt henni er verkur
það sem einstaklingur segir hann vera og er til staðar þegar
sá hinn sami segir að svo sé, eða með öðrum orðum, það
sem einstaklingurinn segir um sína verki er áreiðanlegasta
vísbendingin um verkinn (greint frá í McCaffery, 1999).
Þessar skilgreiningar gefa til kynna að það sé samspil á
milli lífeðlisfræðilegrar skynjunar verkja og tilfinningalegra
og sálfræðilegra þátta. Svörun einstaklings við verk getur
því verið mjög breytileg milli einstaklinga og hjá sama
einstaklingnum á mismunandi tímum og því er sá sem finnur til
bærastur á að skilgreina verk sinn (Morgan o.fl., 2002). Þessi
flókna mynd verkja og hvernig sjúklingar greina frá verkjum
sínum getur svo haft áhrif á samskipti heilbrigðisstarfsfólks
við sjúklinginn, á hvernig það metur verki hans og á ákvörðun
um verkjameðferð (Manias o.fl., 2005).
Þar sem verkur er huglæg reynsla er ekki til nein ein hlutlæg
aðferð til að meta verki. Kjarni góðrar verkjamaðferðar er
hins vegar gott verkjamat. Sjónkvarði (e. visual analog scale),
tölukvarði (e. numerical rating scale) og lýsingarorðakvarði
(e. verbal rating scale) eru einfaldir kvarðar sem viðeigandi
er að nota í klínísku umhverfi við mat á styrkleika verkja. Þeir
eru sjúklingum auðskiljanlegir og þreyta þá síður en flókin
verkjamælitæki. Þessir kvarðar eiga það sameiginlegt að
gefa verkjastyrknum stig, oft með tölunum 0 til 10 (eða 0 til
100) eða með stighækkandi orðum eða myndum (Anna Gyða
Gunnlaugsdóttir, 2006).
Verkir eru algengir hjá skurðsjúklingum. Rannsóknir frá
fjölmörgum löndum, meðal annars Bretlandi, Bandaríkjunum,
Danmörku, Kanada, Hollandi, Svíþjóð, Þýskalandi, Kína og
Ítalíu, sýna að 34% til 91% skurðsjúklinga, að öllu jöfnu um
80%, finna fyrir verkjum fyrstu daga eftir aðgerð (Apfelbaum
o.fl., 2003; Carr, 2001; Chung og Lui, 2003; Eriksen o.fl.,
2009; Sawyer o.fl., 2008; Sommer o.fl., 2009; Strohbuecker
o.fl., 2005; Visentin o.fl., 2005; Warrén Stomberg og Öman,
2006). Þátttakendur í þessum rannsóknum fóru í margvíslegar
aðgerðir, meðal annars kvensjúkdóma­, brjósthols­, augn­,
kviðarhols­ og þvagfæraaðgerðir auk almennra óskilgreindra
skurðagerða og var meðalstyrkur versta verkjar að jafnaði um
5,5 til 6,0. Tvær íslenskar rannsóknir hafa beinst að verkjum
hjá skurðsjúklingum. Í annarrri voru kannaðar væntingar
sjúklinga eftir skurðaðgerð til verkja og reynslu þeirra af
verkjum. Í úrtakinu voru 130 sjúklingar sem höfðu farið í
skurðaðgerð og voru helstu niðurstöður þær að sjúklingar
bjuggust við að hafa og höfðu talsverða verki. Ályktað var
að bæta þyrfti verkjameðferð sjúklinga eftir skurðaðgerð
(Herdís Sveinsdóttir og Anna Gyða Gunnlaugsdóttir, 1996).
Í hinni rannsókninni var markmiðið að skoða verkjameðferð
á Landspítala. Þátttakendur voru 97 legusjúklingar á lyf­
og skurðlækningadeildum og voru niðurstaða og ályktanir
sambærilegar við rannsókn Herdísar og Önnu Gyðu (Elínborg
G. Sigurjónsdóttir o.fl., 2001).
Þrátt fyrir að sjúklingar á sjúkrahúsum séu með talsverða verki
sýna niðurstöður rannsókna að flestir eru þeir ánægðir með
verkjameðferðina sem þeir fá (Apfelbaum o.fl., 2003; Chung
og Lui, 2003; Elínborg G. Sigurjónsdóttir o.fl., 2001; Herdís
Sveinsdóttir og Anna Gyða Gunnlaugsdóttir, 1996; Sawyer
o.fl., 2008; Warrén Stomberg og Öman, 2006). Höfundar, sem
vísað er í hér að framan, skýra flestir þetta ósamræmi þannig að
sjúklingar séu í raun að meta framkomu heilbrigðisstarfsfólks
og almenna aðhlynningu sem þeir fá á sjúkrahúsinu en ekki
verkjameðferðina sjálfa. Það hlýtur að vekja upp spurningar
um hvort sjúklingar séu almennt nægilega vel upplýstir um
hvað heildarverkjameðferð felur í sér til að geta lagt mat á gæði
hennar (Gordon o.fl., 2002).
Mikilvægi góðrar verkjameðferðar felst í góðum áhrifum á bata
sjúklings, en verkir hafa áhrif á daglegar athafnir sjúklinga og
geta seinkað bata og útskrift af sjúkrahúsi (Shuldham, 1999;
Walker, 2002). Ýmsar vísbendingar eru um að sjúklingar búist
ekki við árangursríkri verkjameðferð (Idvall, 2002; Svensson o.fl.,
2001) og fái ekki nægilega fræðslu um verki og verkjameðferð
við innlögn á sjúkrahús (Gilmartin og Wright, 2007; Elínborg G.
Sigurjónsdóttir o.fl., 2001; Sjöling o.fl., 2006). Flestar rannsóknir
benda til að ávinningur góðrar fræðslu sé minni verkir (Blay og
Donoghue, 2005; Garretson, 2004). Að búast við verkjum og fá
ekki að vita í hverju heildstæð verkjameðferð felst getur valdið
því að sjúklingur telji mikla verki óhjákvæmilega og hreinlega
sætti sig við þá með ófyrirsjáanlegum afleiðingum á batann.
Það hefur líka komið í ljós að sjúklingar eru tregir til að trufla
heilbrigðisstarfsfólk við störf sín í þeim tilgangi að segja frá
verkjum (Mann og Redwood, 2000; Lynch, 2001) og það getur
einnig haft áhrif á meðferðina.