Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.2010, Blaðsíða 59

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 2. tbl. 86. árg. 2010 55
Ritrýnd fræðigrein
o.fl., 2001; Herdís Sveinsdóttir og Anna Gyða Gunnlaugsdóttir,
1996; McNeill o.fl., 1998; Warrén Stomberg og Öman, 2006).
Í ljósi þeirra alvarlegu afleiðinga, sem vanmeðhöndlaðir verkir
geta haft á líðan sjúklinga með aukinni hættu á fylgikvillum eftir
aðgerð og lengri sjúkrahúsdvöl (Apfelbaum o.fl., 2003; Chung
og Lui, 2003; Pasero, Paice o.fl., 1999), er nauðsynlegt að
árétta enn frekar mikilvægi þess að heilbrigðisstarfsfólk viðhaldi
árvekni sinni.
Niðurstöður rannsóknarinnar sýna að sjúklingar eru almennt
ánægðir með verkjameðferð og er það eins og rauður þráður í
rannsóknum á verkjum og verkjameðferð og hafa rannsakendur
mikið velt því fyrir sér hvað valdi (Apfelbaum o.fl., 2003;
Elínborg G. Sigurjónsdóttir o.fl., 2001; McNeill o.fl., 1998).
Helstu skýringar eru taldar þær að sjúklingar hafi hreinlega ekki
þekkingu á því hvað felst í góðri verkjameðferð, dæmi starfsfólk
af góðmennsku þess og taki viljann fyrir verkið (Gordon o.fl.,
2002; Boström o.fl., 1997). Þess má einnig geta að á meðan
rannsóknin fór fram var mikil umræða í þjóðfélaginu um álag
á heilbrigðisstarfsfólki á sjúkrahúsum og sú umræða hefur
hugsanlega orðið til þess að sjúklingarnir voru ánægðir með
alla þjónustu sem þeir fengu í sjúkrahúslegunni.
Biðtími eftir verkjalyfjum var stuttur hjá þátttakendum
rannsóknarinnar. Þetta bendir til þess að starfsfólk bregðist
skjótt við verkjum sjúklinga en þar sem verkir eru talsverðir
má álykta að verkjalyfjaskammtar séu ekki nægir eða notuð
hafa verið röng verkjalyf. Þetta áréttar mikilvægi reglulegrar
verkjalyfjagjafar fyrst eftir aðgerð og reglulegs verkjamats
(Paice o.fl., 2005).
Samræmi var á milli væntinga sjúklinganna til verkja og þeirra
verkja sem þeir höfðu eftir aðgerðina. Mikilvægt er að afla
upplýsinga um fyrri reynslu þeirra af verkjum, hvað þeir gera
ráð fyrir að hafa mikla verki eftir aðgerð og hvers þeir vænta
af verkjameðferð. Þannig er hægt að greina sjúklinga sem
þarfnast sérstakrar athygli og veita þeim verkjameðferð sem
sniðin er að þeirra þörfum.
Eldri sjúklingar greindu frá minni verkjum eftir aðgerð og höfðu
neikvæðara viðhorf til verkja og verkjalyfja en þeir yngri og er
það í samræmi við niðurstöður fleiri rannsókna (Chung og Lui,
2003; Elínborg G. Sigurjónsdóttir o.fl., 2001; Warrén Stomberg
og Öman, 2006). Skýringar þessa má finna í þeirri staðreynd
að eldri sjúklingar eru oft með sjúkdóma sem hafa í för með
sér aðra verki, eins og liðagigt, beinþynningu og æðasjúkdóma
(Pasero, Reed o.fl., 1999), og eru því vanir að vera með verki.
Einnig eru aldraðir oft ekki í stakk búnir til að tjá sig um verki því
hæfileikinn til að hugsa óhlutbundið minnkar með aldrinum og
aldraðir geta því átt í erfiðleikum með að nota tölukvarða til að
meta styrk verkja (Anna Gyða Gunnlaugsdóttir, 2006). Aldraðir
voru ekki skoðaðir sérstaklega í þessari rannsókn en full ástæða
virðist vera til þess að skoða betur verki, verkjameðferð og
afleiðingar vanmeðhöndlaðra verkja hjá öldruðum Íslendingum.
Sama á við um konur en niðurstöðurnar leiddu í ljós að konur
voru með meiri verki en karlar eftir aðgerð og gerðu frekar ráð
fyrir verkjum. Er það í samræmi við niðurstöður annarra og
hefur það verið skýrt með minna þoli þeirra gagnvart verkjum,
að þær lýsi meiri sársauka við verkjaáreiti og að hefð sé fyrir
því að konur tjái sig frekar um verki en karlar sem bíti frekar á
jaxlinn og kvarti ekki (Chung og Lui, 2003; Yates o.fl., 1998).
Hvort sem orsökin er líffræðileg eða menningarbundin þá gefa
niðurstöðurnar vísbendingar um að meta þurfi verki hjá konum
og körlum á mismunandi hátt og ef til vill að kynin þarfnist
mismunandi meðferðar.
Helstu takmarkanir þessarar rannsóknar eru að um þæginda­
úrtak er að ræða og að gagna var aflað á tiltölulega stuttu
tímabili. Það var ekki gerður greinamunur á því hvort sjúklingar
hefðu fengið deyfingu og/eða svæfingu í skurðaðgerð en
það getur haft áhrif á reynslu þeirra af verkjum. Enn fremur
hefði mátt afla upplýsinga um verkina á fleiri tímapunktum
og safna gögnum um notkun verkjalyfja og annars konar
verkjameðferðar. Það hefði styrkt rannsóknina ef allir hefðu
svarað á sama tíma, eða daginn eftir aðgerð eins og til stóð.
Nokkrir sjúklingar völdu að svara spurningalistanum ekki strax
heldur biðu með það allt þar til á áttunda degi eftir aðgerð.
Það bendir til þess að heppilegt hefði verið að bíða á meðan
sjúklingar fylltu út listann. Þá má geta þess að gögn voru
ekki greind út frá aðgerðum og sjúkdómsgreiningu og það
getur vissulega skipt máli. Hins vegar fæst yfirlit yfir verki
sjúklinga á ákveðnum tíma og gefur það mynd af verkjareynslu
skurðsjúklinga á spítalanum. Það sem telst vera styrkur
rannsóknarinnar er að úrtakið var stórt (N=216), svarhlutfall
hátt (91,6%) og að öllum sjúklingum á LSH, sem fóru í aðgerð
á tilteknu tímabili, var boðin þátttaka. Þetta eykur ytra réttmæti
rannsóknarinnar.
LOKAORÐ
Niðurstöðurnar sýna að meirihluti sjúklinga finnur fyrir verkjum
eftir skurðaðgerð. Þrátt fyrir það var mikill meirihluti sjúklinga
ánægður með verkjameðferðina sem hann fékk. Einnig kom í
ljós að fræðslu til sjúklinga var ábótavant og mikilvægt er því að
bæta verkjameðferð og fræðslu til þessara sjúklinga til að koma
í veg fyrir fylgikvilla vanmeðhöndlaðra verkja. Sú niðurstaða, að
konur gera frekar ráð fyrir verkjum og greina frá meiri verkjum en
karlar, bendir til að fræðsla og verkjameðferð skuli kynjamiðuð.
Verkjameðferð er samvinnuverkefni heilbrigðisstarfsfólks og
sjúklinga og í verkjafræðslu skal hvetja sjúklinga til að greina frá
verkjum og gera þá skilvirkari þátttakendur í verkjameðferð sinni.
Niðurstöður þessarar rannsóknar gefa heilbrigðisstarfsfólki
færi á að sjá hvernig sjúklingar meta verkjameðferð. Þær verða
notaðar til að leggja hlutlægt mat á gæði verkjameðferðar og
gefa til kynna að bæta þurfi verkjameðferð og fræðslu þessara
sjúklinga.
Rannsóknin var styrkt af Félagi íslenskra hjúkrunarfræðinga og
vísindasjóði Landspítala.
Heimildaskrá
American Pain Society Quality of Care Committee, APSQCC (1995). Quality
improvement guidelines for the treatment of acute pain and cancer pain,
JAMA, 274 (23), 1874­1880.