Þjóðmál - 01.03.2010, Side 29

Þjóðmál VOR 2010 27
Ragnar Árnason
Kreppan og skattheimta
Nú stendur yfir dýpsta efnahagskreppa sem á þjóðinni hefur dunið frá stofn-
un lýðveldisins . Kreppa þessi, sem hófst
á síðari hluta árs 2008, er nú þegar orðin
dýpri en kreppurnar 1948–52 og 1967–68
sam kvæmt tölum Hagstofunnar (Hag stofa
Ís lands 2010) . Minnkun vergrar lands fram-
leiðslu í yfirstandandi kreppu verð ur senni-
lega vel yfir 10%, en var -7,1% og -6,7% í
hinum fyrri (mynd 1, sjá næstu síðu) . Eftir
á að koma í ljós hvort kreppan nú verður
lang vinnari en samdráttarskeiðið 1948–52
sem stóð í hart nær fjögur ár . Það fer m .a .
eftir því hvernig tekið verður á stjórn
efnahagsmála .
Núverandi efnahagskreppa er um margt
ólík fyrri efnahagskreppum á Íslandi . Fyrri
efnahagskreppur, en þær má telja fimm á
lýðveldistímanum (mynd 1), stöfuðu öðru
fremur af samdrætti í út flutn ings tekjum
vegna verðlækkana og/eða aflabrests í sjáv-
ar útvegi . Kreppan nú ein kennist hins vegar
af allt öðrum hlutum . Stend ur þar þrennt
upp úr: (1) Hrun heils efna hagsgeira,
þ .e .a .s . fjár málageirans, sem áður hafði lagt
beint 6–8% til vergrar lands fram leiðslu . (2)
Gríðar leg eigna minnk un heim ila og fyrir-
tækja, sem hæglega nemur tvö- til þre faldri
lands fram leiðslu . (3) Mjög miklar erlend-
ar skuld ir þjóð ar innar, sem þegar öll kurl
koma til grafar gætu verið langt umfram
landsframleiðslu . Opinberir aðilar, einkum
ríkið, eiga stóran hluta af þessum skuldum .
Hin mikla eignaminnkun stafar fyrst og
fremst af verðfalli fyrirtækja og verðrýrnun
fasteigna . Íslenska hlutabréfavísitalan lækk-
aði úr yfir 9000 um mitt ár 2007 niður í
liðlega 800 í janúar á þessu ári, eða um 91% .
Í verðmæti jafngildir þessi lækkun a .m .k .
2000–3000 milljörðum króna og hefur
þá verið gert ráð fyrir að eigendur þessara
bréfa hafi ekki talið sér til eigna nema hluta
af markaðsvirði þeirra þegar það fór hæst .
Óskráð hlutabréf sem og virði fyrirtækja
almennt hefur einnig lækkað mjög mikið
og bætist sú lækkun við ofangreinda tölu .
Fasteignaverð er talið hafa lækkað um allt að
30% að raunvirði . Þessi lækkun jafngildir
sennilega 1000 til 1500 milljörðum króna .
Samtals er eignaminnkunin af ofangreind-
um ástæðum því tæpast undir 4000
milljörð um króna og gæti hæglega verið allt
að 6000 . Gagnlegt er að setja þessar tölur í
samhengi við landsframleiðsluna sem talin
er um 1600 milljarðar kr . á þessu ári .
Þessi áföll hafa að sjálfsögðu víðtækar
hag rænar afleiðingar . Heimili og fyrirtæki
sem nú standa frammi fyrir mikilli eigna-
skerð ingu og erfiðri skuldastöðu verða að
lag færa eignastöðu sína . Þar með mun eftir-