Þjóðmál - 01.03.2010, Page 63

Þjóðmál VOR 2010 61
góður maður, sem eg trúi vel að sé, þá
mun það fara héðan frá sem hingað til
þá er konungaskipti verður að þeir eru
ójafnir, sumir góðir en sumir illir . En ef
landsmenn vilja halda frelsi sínu því er
þeir hafa haft síðan er þetta land byggðist
þá mun sá til vera að ljá konungi einskis
fangstaðar á, hvorki um landaeign hér né
um það að gjalda héðan ákveðnar skuldir
þær er til lýðskyldu megi metast .6
Í Ólafs sögu Tryggvasonar, sem er ein
af sögunum í Heimskringlu, segir frá
því þegar Ottó II . keisari sigraði Harald
Gormsson Danakonung í orrustu á Jótlandi
og innlimaði Danmörku þar með í krist-
inn dóm .7 Þetta mun hafa gerst árið 987 .
Eftir það var Danmörk, a .m .k . að nafninu
til, hluti þess alþjóðlega valdakerfis sem
kenningin um sverðin tvö gerði ráð fyrir .
Skömmu síðar segir sagan að Haraldur
konungur hafi boðið kunnugum manni að
fara hamförum til Íslands . Sá fór í hvalslíki .
Hvar sem hann kom að landi sá hann að
fjöll öll og hólar voru full af vættum sem
flæmdu hann frá landinu .8 Stærstar þessara
land vætta voru þær sem nú prýða skjaldar-
merki Íslands, drekinn á Austurlandi, fugl-
inn á Norðurlandi, griðungurinn á Vestur-
landi og bergrisinn á Suðurlandi . Það er
eins og Snorri láti landið sjálft bægja frá sér
fulltrúa þess samevrópska valdakerfis sem
Dan mörk var orðin hluti af .
*
Ég hef nú fært fyrir því nokkur rök að á 13 . öld hafi tekist á að minnsta kosti
tvær mjög ólíkar hugmyndir um stjórn-
mál . Annars vegar var hugsjónin um vald
6 Snorri Sturluson . Heimskringla . (Ritstjórar Bergljót
S . Kristjánsdóttir o . fl .) Reykjavík 1991, s . 406 .
7 S .r ., s . 174 .
8 S .r ., s . 182 .
höfð ingja sem væru frjálsir og jafnir og
viður kenndu enga sér æðri og hins vegar
kenningin um sverðin tvö . Snorri Sturluson
fylgdi fyrrnefndu stefnunni en frændi
hans Sturla Þórðarson þeirri síðarnefndu .
Þessir tveir merkustu sagnaritarar okkar
á miðöldum virðast því hafa verið á
öndverðum meiði í pólitík . Ekki veit ég
hvort það er ástæða þess að í ritum Sturlu
andar sums staðar heldur köldu til Snorra
og hann er jafnvel hafður að háði og spotti .
*
Kenningin um sverðin tvö var hluti af samevrópskri miðaldamenningu .
En hvað um höfðingjaveldið? Ætli stjórn-
málaskoðanir Snorra og Jóns Lofts sonar
fóstra hans hafi fallið að einhverri alþjóð-
legri hugmyndafræði? Um þetta er margt
óljóst en í þessum pistli leyfi ég mér að setja
fram getgátur og vangaveltur og lesa milli
lín anna í bókmenntum Snorra og samtíma-
manna hans . Af þeim frjálslega lestri
sýnist mér að sumt sé líkt með stjórnmála-
skoðunum Snorra og þeim hugsjónum um
sjálf stjórn frjálsra höfðingja sem lesa má um
í ritum nokkurra fornra rómverskra sagna-
manna .
Um miðja fyrstu öld fyrir Krist leið róm-
verska lýðveldið undir lok og keisara dæmi
tók við . Í sagnfræðiritum eftir Sallustius (d .
35 f .Kr .), Livius (d . 17 e .Kr .) og Lucanus
(d . 65 e .Kr .) er lýðveldistímanum lýst sem
öld manndáða og frelsis, andstæðu ánauðar
og ofríkis sem rómverskir borgarar máttu
þola undir stjórn keisaranna .
Á dögum Snorra þekktu íslenskir lær-
dómsmenn að minnsta kosti sum þessara rita
og vel má vera að þau hafi haft nokkur áhrif
á höfunda Íslendingasagna sem rómuðu
höfðingjaveldi fyrri tíma . Snemma á 13 .
öld var Rómverjasaga skrifuð á íslensku .
Hún er að mestu endursögn á bókar köflum