Þjóðmál - 01.06.2011, Blaðsíða 48

46 Þjóðmál SUmAR 2011
Vilhjálmur Eyþórsson
Hugsanamálaráðuneyti
stofnað
Ég fyrirlít skoðanir þínar, en mundi fórna lífinu fyrir rétt þinn til að setja
þær fram,“ sagði Voltaire fyrir margt löngu .
Hin síðari ár verða þessi orð hins franska
hugsuðar og ólíkindatóls sífellt áleitnari .
„Alræði“ er eitt af þeim orðum, sem svo
oft er misskilið og misnotað í „umræðunni“,
en eiginlegt alræði felur ekki aðeins í sér
veraldleg völd, heldur fyrst og fremst völd
yfir hugsun þegnanna . Það voru reyndar
ítalskir fasistar, sem fyrstir komu fram með
orðið („totalitarianismo“), en Mussolini,
sem þurfti að kljást við kóng og páfa í ríki
sínu, náði aldrei fram raunverulegu alræði .
Hitler komst lengra, en nasistar og fasistar
tóku aldrei af þegnum sínum eignar­ og
umráðarétt yfir öllum fasteignum, fyrir­
tækjum, föstu og lausu, og urðu aldrei,
eins og kommúnistar, vinnuveitendur bók­
staflega allra þegna þjóðfélagsins . Alveg
hreint, ómengað alræði er aðeins að finna í
kommúnistaríkjum . Nú orðið er allra besta
dæmið Norður­Kórea .
En sem fyrr sagði felur alræði fyrst og
fremst í sér völd yfir sjálfri hugsun þegn­
anna . Á Vesturlöndum hefur frá fornu fari
völdunum verið skipt í tvennt, veraldleg
völd kónga og keisara, herforingja eða
ann arra pótintáta annars vegar, en hins
vegar hin geistlegu völd, völdin yfir sjálfu
sálarlífi þegnanna, sem kirkjan hefur annast
lengst af (þ .e . að gjalda Guði það sem
Guðs er og keisaranum það sem keisarans
er) . Alræðisstjórnir taka hins vegar líka
til sín þann hluta, sem áður var á vegum
kirkj unnar, völdin yfir sjálfu sálarlífi þegna
sinna . Til að ná þessum völdum og halda
þeim er alræðisstjórnum lífsnauðsyn að
hafa hugmyndafræði (eða trúarbrögð) sér
til styrktar .
Klerkastjórnin í Íran hefur sterk al­ræðis einkenni og sömuleiðis stjórn
talib ana í Afganistan . Þar ræður hug­
mynda fræðin (trúin) en sjálfir höfundar
hug mynda fræðinnar er þó ekki við völd í
eigin persónu eins og í alveg hreinu alræði .
Einna fyrsta alræðisherrann í þeim skiln­
ingi má telja Móses sem stýrði fólki sínu
jafnt í andlegum sem veraldlegum efnum .
Sömuleiðis Múhammeð, meðan hann
lifði, en eftir dauða hans færðust verald­