Þjóðmál - 01.09.2011, Side 24

22 Þjóðmál HAUST 2011
laga um stjórn fiskveiða að nytjastofnar á
Íslandsmiðum séu sameign íslensku þjóð-
arinnar og að úthlutun veiðiheimilda sam-
kvæmt lögunum myndi ekki eignarrétt eða
óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir
veiðiheimildum .
Það er þýðingarmikið að setja megin regl-
ur kvótakerfisins í samhengi við þá staðreynd
að tilteknu aflamagni hefur annars vegar
verið varið í ýmis fiskveiðistjórnkerfi króka-
báta (sbr . nú krókaaflahlutdeildarkerfi ð)
og hins vegar í svokallaðar sérúthlutanir
afla heimilda . Með þessu hefur í sumum
teg und um nytjastofna7 verið dregið úr
hlut falls legu vægi aflahlutdeildarinnar . Á
manna máli þýðir þetta að stjórnmálamenn
hafa með reglulegu millibili síðan árið 1991
fært aflaheimildir í nokkrum tegundum
nytja stofna frá einum útgerðarmanni til þess
næsta . Ekki hafa verið greiddar skaðabætur
úr ríkis sjóði vegna þessa .
Sjávarútvegur hefur um nokkurt skeið
greitt sérstakt gjald til ríkissjóðs, hið svo-
kallaða veiðigjald . Samkvæmt gildandi
lögum er veiðigjaldið skattur . Álagn ingar-
stigið var komið upp í 9,5% við upphaf fisk-
veiðiársins 2009/2010 en hafði verið lægra
fram að því . Það var nýlega hækkað upp
í 13,3%, sbr . áðurnefnd lög nr . 70/2011
(minna kvótafrumvarpið) .8
7 Þetta hefur fyrst og fremst átt við stjórn veiða í
botnfisktegundunum þorski, ýsu, ufsa og steinbít .
Þessi frávik frá meginreglum um úthlutun afla-
heimilda á grundvelli aflahlutdeildarkerfisins má
skýra með dæmi: Heildarkvóti í tegundinni A er
125.000 tonn á fiskveiðiárinu Y. Alls eru 25.000 tonn
dregin frá heildarkvótanum vegna fiskveiðiréttinda
krókabáta og sérúthlutana aflaheimilda. Hafi útgerð
skipsins B 10% aflahlutdeild í tegundinni A má skipið
á fiskveiðiárinu Y veiða 10.000 tonn (100.000*0,1) í
stað 12.500 tonna (125.000*0,1) .
8 Nánar er fjallað um meginreglur kvótakerfisins í
eldri skrifum mínum, sbr . t .d . nýútkomið rit mitt:
Þjóðin og kvótinn: Um íslenska fiskveiðistjórnkerfið
1991–2010 og stjórnskipuleg álitaefni . Ritröð
Lagastofnunar Háskóla Ísland snr . 9 . Bókaútgáfan
Codex, Reykjavík 2011 .
Hverju á að breyta með stóra
kvótafrumvarpinu?
Með framlagningu stóra kvóta frum-varpsins má draga ályktanir um þær
meginlínur sem núverandi stjórnarflokkar
hafa komið sér saman um í framtíðarskip an
stjórnkerfis fiskveiða . Fyrst ber að nefna þá
áherslu í 1 . gr . frumvarpsins að nytja stofnar á
Íslandsmiðum séu í „óskoraðri þjóðareign“
og að ráðherra fari með „forsjá, vörslu og
ráð stöfunarrétt auðlindarinnar“ . Af þessu
leiðir að einstaklingum eða lögaðilum
má ein göngu veita „tímabundinn rétt
til afnota eða hagnýtingar á auðlindinni
gegn gjaldi“ . Rétt indi einstaklinga og
lögaðila samkvæmt frum varpinu mynda
„hvorki beinan né óbein an eignarrétt eða
óafturkallanlegt for ræði einstakra aðila
yfir veiðiheimildum“ . Segja má að 1 . gr .
frumvarpsins slái tóninn fyrir frumvarpið
í heild, þ .e . takmarka á rétt indi einkaaðila
frá því sem áður hefur tíðkast en auka
valdheimildir stjórnvalda .
Samkvæmt frumvarpinu verður að meg in-
stefnu áfram byggt á því að það sé ráð herra
sem ákveði heildarkvótann í einstökum teg-
undum nytjastofna .9 Heildarkvótanum verð-
ur fyrst um sinn aðallega skipt á grund velli
nýtingarsamninga sem á að gera milli stjórn-
valda og núverandi handhafa afla heimilda
og krókaaflaheimilda . Samn ingarnir verða til
15 ára en að þeim tíma liðnum má semja við
handhafa réttindanna í 8 ár í viðbót .
Færa á auknar aflaheimildir frá afla- og
krókaaflahlutdeildarkerfinu í það sem kalla
má félagslega potta, þ .e . strandveiðihluta,
byggðahluta, leiguhluta, línuívilnunarhluta
og bótahluta . Nokkuð ítarleg ákvæði eru
um þessa tilfærslu í botnfisktegundunum
9 Veita á ráðherra heimild til að grípa til „annarra
jafngildra ráðstafana til að veiðar séu stundaðar með
sjálfbærum og ábyrgum hætti“, sbr . lokamálslið 1 .
mgr . 3 . gr . frumvarpsins .