Þjóðmál - 01.09.2011, Blaðsíða 53

Þjóðmál HAUST 2011 51
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
Svipmyndir úr mikilli
sögu
A llt frá því að ég skrifaði B . A . ritgerð í sögu og heimspeki 1979 um kenning-
ar Karls Marx, hef ég haft áhuga á sósíalism-
anum, eðli hans og þróun . Tuttugasta öldin
var öld sósíalismans, kommúnisma og nas-
isma (þjóðernissósíalisma) . Þegar ég þýddi
Svartbók kommúnismans á íslensku, skrif aði
ég það, sem átti aðeins að vera yfirlit um tengsl
íslenskra kommúnista við alþjóðahreyfi ngu
kommúnista . En í ljós kom, að víða þurfti
ég að gera frumrannsóknir, og úr varð
bók, sem birtast mun í fyrri hluta október
á þessu ári, Íslenskir kommúnistar 1918–
1998 . Hún hefst, þegar þeir Brynjólfur
Bjarna son og Hendrik Ottósson stunduðu
há skóla nám í Kaupmannahöfn veturinn
1918–1919, tóku þátt í götubardögum og
urðu kommúnistar . Henni lýkur, þegar þau
Margrét Frímannsdóttir, Svavar Gestsson og
fleiri fóru í boðsferð til kommúnistaflokks
Kúbu haustið 1998 . Hátt í fimm hundruð
myndir eru í ritinu, úr myndasöfnum á
Íslandi, í Rússlandi, Þýskalandi, Banda ríkj-
unum, Norðurlöndunum fjórum og víðar
og auðvitað líka úr einkasöfnum, og hefur
tekið mikinn tíma og fyrirhöfn að útvega
margar myndanna . Þær segja sögu, örlaga-
sögu . Hér ætla ég að fara nokkrum orðum
um örfáar þeirra .
Hendrik og Brynjólfur
í Moskvu 1920
Þeim Hendrik Ottóssyni og Brynjólfi Bjarna syni var boðið á annað þing Al-
þjóða sambands kommúnista, Komin terns,
í Moskvu sumarið 1920, og var það hin
mesta svaðil för . Myndin hér var tekin, þegar
ungir komm ún istar hittust eftir þingið . Hún
birtist meðal annars í bók þeirri, sem Jón
Guðn a son sagnfræðiprófessor skráði eftir
Ein ari Olgeirs syni 1983, Kraftaverk einnar
kyn slóðar . En af einhverjum ástæðum hirti
sagn fræð ingurinn ekki um að nafngreina
nema sex menn á myndinni . Mér hefur með
aðstoð fróðra manna og fræðirita tekist að
bera kennsl á nokkra menn til viðbótar á
myndinni (sjá myndatexta á bls . 52) .
Hlutskipti þessa unga fólks varð misjafnt .
Stalín lét myrða að minnsta kosti þrjá menn-
ina, Shatskín, Münzenberg og Unger . Einn
þeirra, Barthel, snerist til þjóðernis sósíal-
isma eftir valdatöku Hitlers . Leitner, sem var
gyðingur, hvarf í Marseille 1941 á flótta undan
nasistum . Nokkrir voru dyggir komm ún istar
til æviloka, til dæmis Linderot-hjónin, Sillén
og Polano . Tveir úr hópnum komu við sögu
íslenskra kommúnista . Münzen berg útvegaði
Halldóri Kiljan Laxness boð til Ráðstjórnar-