Þjóðmál - 01.09.2011, Side 94

92 Þjóðmál HAUST 2011
það varð til einskis, veldur stuttri töf .
Það vinnur aldrei neinn sitt dauðastríð .85
Þegar Þjóðverjar gerðu harða loftárás á
Belgrad birtist leiðari í Þjóðviljanum þar
sem líkt var saman þeirri afsökun sem
Þjóðverjar færðu fyrir því að lýsa Belgrad
hernaðarskotmark og aðstæðum í Reykjavík .
Var þetta framhald á baráttu sósíalista fyrir
að fá herinn til að hverfa frá Reykjavík .
Það var kallaður „hreinn og beinn glæpur
gagnvart Reykvíkingum“ að leggja flugvöll
og byggja herskála í Reykjavík .86 „Allt
það sem Bretar hafa gert hér í Reykjavík
og að því miðar að Þjóðverjar geta sagt að
Reykjavík sé hernaðarmiðstöð hefðu þeir
getað látið ógert án þess að veikja á nokkurn
hátt þá aðstöðu sem þeir virðast telja sér
nauðsynlegt að hafa hér á landi .“87
Um líkt leyti birtist grein sem átti
eftir að hafa áhrifaríkar afleiðingar undir
fyrirsögninni „Ánauð vér hötum“‘ .88 Þar
var Bretum lýst sem verstu kúgurum og
þrælapískurum . Var greininni sérstaklega
beint að aðbúnaði vinnumanna við
flugvöllinn í Reykjavík . Þar sem herstjórnin
óttaðist að nú ætti að hefja herferð gegn
vinnunni við flugvöllinn, sem þeir töldu
þýðingarmikinn í stríðinu, var sú ákvörðun
tekin í kjölfarið að banna blöð sósíalista og
handtaka ritstjórn Þjóðviljans.
Þjóðviljinn var bannaður 27 . apríl 1941
og ritstjórarnir, Einar Olgeirsson og Sigfús
Sigurhjartarson, handteknir ásamt Sigurði
Guðmundssyni blaðamanni . Ástæðurnar
fyrir því voru sem fyrr ótti breska setuliðsins
við að í kjölfar dreifibréfsmálsins yrði tekin
upp hörð verkfallsbarátta gegn umsvifum
hersins, einkum við flugvöllinn . Sósíalistar
sjálfir héldu því fram að þeir hefðu einungis
85 Steinn Steinarr: „Imperium Britannicum,“ Réttur 1:26
(mars 1941), bls . 79 .
86 „Reykjavík – Belgrad“, Þjóðviljinn 7 . apríl 1941 .
87 Sama heimild .
88 „,Ánauð vér hötum‘“, Þjóðviljinn 9 . apríl 1941 .
haldið fram málstað Íslands gegn bresku
ofur valdi . Viðbrögðin við handtöku þre-
menninganna voru sterk . Alþingi mót-
mælti því að alþingismaður hefði verið
hand tekinn, þvert á stjórnarskrá landsins .
Hátíða höld sósíalista 1 . maí höfðu verið
bönnuð áður en handtökurnar fóru fram,
en þeir héldu samt upp á daginn og nýttu
hann til að mótmæla handtökunum .
Brynjólfur Bjarnason hélt ræðu þann
dag um brottflutninginn . Þar hélt hann
því fram að Þjóðviljinn hefði einungis verið
bannaður fyrir að „halda fram málstað
Íslendinga gegn því valdi, sem kúgar okkur
og undirokar .“89 Blaðið hefði verið bannað
fyrir að þóknast ekki erlendu valdi, eins og
innlendir sósíaldemókratar hefðu viljað:
Nú er það svo að afstaðan til Breta fléttast í
hvert einasta íslenskt mál . Það er ekki hægt að
skrifa um kjör verkamanna, ekki um vopnun
togaranna, ekki um aðflutninga til landsins,
ekki um fjármál ríkisins eða fjárhagsmál
þjóðarinnar, ekki um nokkurt mál sem máli
skiftir, án þess að það snerti Breta, engu síður
en Íslendinga . Svo að það væri harla lítið eftir
af prentfrelsinu, ef sú leið væri farin .90
Framkoma bresku herstjórnarinnar, sagði
Brynjólfur að hefði verið lúaleg, þar sem
frá upphafi hefðu Bretar fylgst með blaðinu
eins og öðrum og sagt Þjóðviljanum að það
mætti skrifa eins og „því sýndist um stríðið
og um afstöðuna til Breta, aðeins ekki ljóstra
upp hernaðarleyndarmálum .“91 Þjóðviljinn
hefði haldið sér innan þeirra marka sem
Bretar höfðu sett, en samt verið bannaður .
Ljóst er að Bretar voru ekki sammála þeirri
túlkun Brynjólfs á atburðum .
Herleiðing þremenninganna til Eng-
lands entist ekki lengi . Þjóðverjar réðust
89 Lbs. Skjöl Brynjólfs Bjarnasonar . Uppköst II . „1 . maí
1941 .“
90 Sama heimild .
91 Sama heimild .