Þjóðmál - 01.06.2014, Síða 56

Þjóðmál SUmAR 2014 55
áhlaupamaður til verka eins og oft er um
Íslendinga . Loforð um útgáfu ritsafnsins
hleypti kappi í hann og hann lauk við
að búa skáldsöguna Helgafell til útgáfu á
miðju ári 1946 . Í árslok þetta sama ár var
skáldsagan Félagi kona með orðum hans:
„[F]ast sammentomret í hausnum á mér og
ég get skrifað hana viðstöðulaust úr þessu .“
Úr bréfi Kristmanns úr Hveragerði vestur
yfir heiði til Ragnars 4 . janúar 1949: „Þá er
nýtt ár byrjað — og ég er byrjaður á stórri
bók, sem á að heita „Rauð ský“ . . .“
Samhliða er sami höfundur með minni
ritverk í smíðum . Hann framfleytir sér
einnig á að skrifa ritdóma fyrir útgáfur og
höfunda . Og hann á í sama vanda þegar
að Ragnari kemur og aðrir minna þekktir
höfundar fyrr og síðar .
Í Hveragerði 6 . september 1950 skrifar
hann Ragnari um „Rauð ský“ sem nú heitir
„Þokan rauða“:
Kristmann á hátindi frægðar sinnar .
Ég talaði við Björn, prentsmiðjustjóra
þinn, í símanum í dag og tilkynnti honum
að handritið mitt væri tilbúð . Hann
þóttist ekkert vita um að neins slíks væri
von frá mér, prentsmiðjan væri upptekin
fram að jólum, enginn pappír til og síst
góður, í bókina, og svo framvegis . . . „Ég
er nú búinn að þræla í þessari bók í tvö
ár, hafandi engan pening annað en þessi
skitnu ríkislaun og lán frá þér .
Best er að láta Kristmann um orðið nú
í lok greinar . Enn er vitnað í bréf hans til
Ragnars um kjör hans og sjónarhorn, svo
og gamaldags æðruleysi . Hann skrifar frá
Hveragerði 1 . marz 1951:
Bolsunum tókst að nivelera mig í út hlut-
uninni, það verður mér seint bætt . Það er
hart, ofan á allar þær svívirðingar, sem ég
hef orðið hér fyrir, mannorðseyðileggj-
andi kjaftasögur o .fl . Þetta stendur manni
allt fyrir þrifum og eyðir þreki manns og
lífslöngun . — En maður verður víst að
segja eins og Gvendur gamli á Bakka:
„Þetta hamsast einhvern veginn í helv . Og
ef ekki, þá það!“
Einstaklingshyggja hans vísar fram til okkar
tíma en síður til íslenskrar samtíðar hans,
þegar ekki mátti ræða fjármál rithöfunda
nema á tæpitungu og undir rós .
Þann 20 . nóvember 1951 skrifar hann
útgefanda sínum:
Nei, það veit trúa mín, að ég tek ekki
auglýsingar og nauðsynleg foretnings skrök
hátíðlega! Þú mátt ekki halda það . Ég er
vel kunnugur öllu slíku frá Oslo og Höfn .
Þetta er sjálfsagður smurningur á bisness-
mótorinn og þarf engan að hneyksla . . .
Hvaða rithöfundur eða bókmenntafólk
tekur ekki undir þessi orð í dag?