Þjóðmál - 01.06.2014, Qupperneq 89

88 Þjóðmál SUmAR 2014
sam drætti . Tímabundnar kreppur urðu
þannig í raun vel heppnaðar tilraunir sem
ýttu undir ákvarðanir um sífellt meiri
lánveitingar og þann ráðandi misskilning
að best væri að láta fjármálamarkaðina sjá
um sig sjálfa .
Þetta er merkileg játning um að hin svo-
nefnda „markaðsbókstafstrú“ hafi alls ekki
falið í sér sjálfseftirlit markaðanna . Um var
að ræða dulbúna tilraun eftirlitsstofnana til
að halda uppi háu gervi-verði á eignum (sem
var reist á ábyrgðarlausum lánveitingum)
með því að beita lögþvingaðri íhlutun í mark-
aðsstarfsemina í því skyni að bjarga gælu-
fjármálastofnunum undan afleið ing um eigin
glannaskapar . Það yrði erfið leikum bundið
að finna upp kerfi sem yrði andstæðara við
það sem Thatcher gerði og vildi .
Henni var í öllu tilliti annt um að farið
væri vel með fé . Heima fyrir greip hún einu
sinni til þess ráðs að klippa kreditkort dóttur
sinnar í sundur af því að hún taldi það hvetja
hana til aðgæsluleysis í fjármálum . Sem
forsætisráðherra krafðist hún þess að leigj-
endur leggðu sjálfir fram upphafs greiðslu
við kaup á sveitarfélagaíbúðum þegar sumir
samstarfsmanna hennar vildu einfaldlega
gefa íbúðirnar . Hún taldi að gjafagjörn ingar
mundu verðlauna eyðsluseggi og draga úr
aðgæslu þeirra sem höfðu lagt hart að sér
til að spara . Við stjórn landsins kappkostaði
hún jafnan að halda aftur af verðbólgu með
því að takmarka peningamagn í umferð .
Hún hækkaði skatta á samdráttartímum og
greip tvisvar til þess að minnka heimildir til
lánveitinga í Bretlandi í þessu skyni . Hún
deildi harkalega við helstu samstarfsmenn
sína — og það stytti örugglega forsætisráð-
herra tíð hennar — um stefnuna í gengis mál-
um sem hún taldi með réttu eða röngu að
hefði áhrif á eignaverðbólgu . Hún lækkaði
niðurgreiðslur til fyrirtækja í vandræðum með
miklum pólitískum til kostn aði . Ein fræg-
ustu ummæli hennar — „Maður getur ekki
platað markaðinn“ — voru rök hennar gegn
skráningu gengis á þann veg að mark aður inn
hefði ekki trú á skráningunni, tiltækið mundi
misheppnast fyrr eða síðar . Soros hefur varla
gleymt setningunni eða hvenær hún var
sögð af því að best heppnaða viðskiptaflétta
hans, það er að þröngva pundinu úr ERM-
myntkerfinu, var reist á nákvæmlega sömu
rökum og (óbein) gagnrýni hennar á að „elta
þýska markið eins og skuggi“ .
Í stuttu máli má slá því föstu að alls ekki sé unnt að kenna Thatcher eða
Thatcherisma um fjármálahrunið . Raunar
má telja yfirgnæfandi líkur á því að hefði
hún verið við stjórn hefði aldrei komið til
hrunsins eða, sé tekið tillit til óvissuþátta í
markaðsstarfsemi, að gripið hefði verið til
leiðréttinga miklu fyrr og án stórvandræða .
Við eigum auðveldara með að skilja þetta
þegar við áttum okkur á að sannfæring
hennar (og hinn hnattræni árangur sem
af henni leiddi) átti upphafsrætur í lands-
byggðargildum Englands frá fjórða ára-
tugnum — föðurlandsást, vinnusemi,
áreiðan leika, ráðdeild, trú meþódista og
siðferðilegri alvöru sem stórborgarlegir
vinstrisinnar höfðu að háði . Shirley Robin
Letwin kallaði þetta hinar „þróttmiklu
dygðir“ í bók sinni, The Anatomy of Thatcher­
ism, og lýsti þeim sem kjarna Thatcher -
smans . Þetta eru dygðir sem gera fólki kleift
að bjarga sér sjálft og búa í frjálsu samfélagi .
Þær eru þannig óhjákvæmilegur grunnur að
mýkri dygðum eins og samkennd, þar sem
aðeins þeir sem bjarga sér sjálfir, eru færir
um að aðstoða aðra . Frú Thatcher hallaðist
ekki aðeins að þessum dygðum á fræðilegan
hátt . Hún hafði sem dóttir smákaupmanns
séð á einfaldan raunsannan hátt hvernig
frjáls markaður tryggði að varningur frá
öllum heimshornum bærist til smábæjar í
Lincolnshire . Hún var vinnusöm stúlka á