Frón - 01.04.1943, Side 37

Máluppeldi og mállíf
99
liggja á tungu manns, þó aS þau sveigi eitthvaS stefnu hinnar
upprunalegu hugsunar, heldur en aS leita aS hinum réttu, aShæfu
orSum yfir þau hugtakasambönd, sem maSur vildi láta í ljós.
En þar meS er ekki nema hálfsögS saga. PaS getur ekki veriS
um hugsunarleti aS ræSa hjá öSrum en þeim, sem hafa skilyrSi
til aS hafa stjórn á málinu í staSinn fyrir aS stjórnast af því.
BregSist þeir, sem ganga eiga á undan, þá stendur almenningur
varnarlaus uppi í baráttunni viS harSstjórn málsins. Og þegar
þaS ástand er orSiS almennt, aS málformin stjórni meira og
minna hugsuninni, þá verSur árangurinn kyrkingur í andlegu lífi.
Ljósast dæmi úr sögu íslendinga höfum viS þar sem rímurnar eru.
Ég skal aS lokum nefna hér dæmi, sem nær okkur liggur í
timanum, um hámark dauSra málforma í óbundnu máli. Ég veit
ekki, hvort þiS kannizt öll viS þaS, en í bernsku minni, þar sem
ég ólst upp, þá hófust öll sendibréf á þessum orSum:
»(Ávarp).
Nú sezt ég niSur viS aS pára þér nokkrar línur aS gamni
mínu, sem ég vona aS hitti þig glaSan og heilbrigSan á sál
og líkama í Jesú nafni. Fátt hef ég í fréttum aS segja, nema
aS mér og mínum líSur vel, sem GuS sé fyrir lofaSur.«
SiSan kom sjálft bréfseíniS á svo sem eina blaSsíSu, og svo var
klykkt út meS þessum orSum:
»Nú fer ég aS hætta þessu ljóta klóri og biS þig aS fyrir-
gefa, hvaS þaS er ómerkílegt.
Vertu svo af mér kært kvaddur um tíma og eilífS, þaS
mælir þinn ónýtur---------«
ÞaS er ekki endurtekningin í sjálfu sér, sem er einkenni hins
dauSa málforms, þaS er öllu heldur hiS ólífræna samband, sem
þaS stendur í viS þær hugsanir og tilfinningar, sem þaS á aS
túlka. Endurtekin málform geta veriS full af lífi, þegar þeim er
þannig fyrir komiS, aS hugtakasamböndin, sem þau eru tengd
viS, varpa á þau nýju ljósi í hvert sinn. Á því byggist vinsæld
viSlaga lystikvæSanna (refrains).
Svo aS ég víki aftur aS máluppeldinu, þá sáum viS, aS aftur-
haldssamt máluppeldi felur í sér hættur hinna dauSu forma. En
hver er þá hinn rétti lciSarsteinn í máluppeldinu i skólum og
fyrir hvern þann, sem vill auSga og þroska mállíf sitt? SvariS
getum viS sótt til okkar snjöllustu rithöfunda. ÞaS er aS hopa
7*