Frón - 01.04.1943, Side 53

Útgáfustarfsemi l'ræðafélagsins
115
fróðleiks eftir að þessi bók hefur verið samin, því að í henni eru
talin upp öll rit Jóns og innihald þeirra. Merkasta ritið er íslenzk
orðabók með latneskum þýðingum; hún er enn í handriti eins og
langflest af ritum Jóns, en hcfur svo margt að geyma um tungu
18. aldar að hún verður vafalaust gefin út á einhvern hátt fyrr
eða síðar.
Jón Helgason hefur einnig samið bók um málið á Nýja
testamenti Odds Gottskálkssonar. Þýðing Odds á Nýja testa-
mentinu er fyrsta bók sem prentuð hefur verið á íslenzku svo
kunnugt sé og kom út í Hróarskeldu 1540. Fyrir siðaskiptin fór
öll messugerð fram á latinu, en með þeim kom sú breyting
að fólk átti að lesa biblíuna og önnur trúarrit og svngja sálma á
móðurmáli sínu. En þar sem siðaskiptin íslenzku urðu samkvæmt
dönsku valdboði var sumt af fyrstu siðaskiptaritunum þýtt beint
úr dönsku á ömurlegasta hátt á inál sem var fullt af dönsku-
slettum og ambögum. Má einkum nefna fyrstu íslenzku sálma-
bækurnar, sem hafa að geyma þann hörmulegasta skáldskap sem
gerður hefur verið á íslandi að því er snertir mál og kveðandi.
Ef Islendingar hefðu orðið að bjargast við Nýja testamentið á
hálfdönsku eða aldönsku eins og Norðmenn urðu að gera allt
fram á 19. öld, hefði það vafalaust orðið íslenzkri tungu til
óbætanlegs tjóns, því að Nýja testamentið varð að máli til fyrir-
mynd allra siðari trúarrita en þau voru athvarf þjóðarinnar öld
fram af öld. En sem betur fór var öðrum höndum fjallað um
Nýja testamentið og þýðing Odds svo góð að enn stendur margt
úr henni óhaggað í þeirri útgáfu sem nú er notuð. Er málrannsókn
Jóns Helgasonar á þessu veigamikla riti í íslenzkum bókmenntum
mjög nytsamt verk hverjum þeim sem vill kynna sér íslenzka
málsögu.
Eftir siðaskiptin hafði kirkjan um tveggja alda skeið einokun
á íslenzkri bókaútgáfu; var það eðlilegt í fyrstu meðan mikil þörf
var á lúterskum trúarritum en leiddi smám saman til mesta
ófremdarástands. Pessari einokun var hrundið af Hrappseyjar-
prentsmiðju sem starfaði 1773—1794. Hún blés nýju lífi í íslenzka
bókaútgáfu og gaf út ýms merk rit, einkum lagafyrirmæli sem
almenning vanhagaði mjög um, en auk þess búnaðarrit, kveðskap,
annála o. þ. h. Um starf þessarar prentsmiðju og þá menn sem
að henni stóðu hefur Jón Helgason skrifað bók sem gefin hefur
verið út í Safni.
í Safni hefur einnig birzt doktorsritgerð Björns K. I’órólfs-
8*