Morgunblaðið - 12.11.2015, Page 12

12 DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. NÓVEMBER 2015
Bókabæirnir austan fjalls vilja auka
hróður barnabókarinnar og vekja
athygli á mikilvægi barnabóka í efl-
ingu læsis. Því standa þeir fyrir
málþinginu „Af hverju þarf ég að
lesa?“ sem verður í dag kl. 17.30 í
Ráðhúsi Ölfuss, Hafnarbergi 1, í
Þorlákshöfn. Þar verður spurn-
ingum eins og „af hverju erum við
að þessu?“ og „af hverju þurfa
börn að lesa?“ svarað frá hinum
ýmsu sjónarhornum. Illugi Gunn-
arsson menntamálaráðherra setur
málþingið og eru mörg áhugaverð
erindi á dagskránni, m.a verða tveir
rithöfundar með erindi, þau Gerður
Kristný og Andri Snær Magnason.
Að lokinni dagskrá verður opnað
fyrir spurningar úr sal. Ókeypis er
á málþingið og verður Veitinga-
húsið Meitillinn með súpu til sölu í
hléi. Nánar um dagskrána á Fa-
cebook: Af hverju þarf ég að lesa?
Málþing Bókabæjanna austanfjalls
Af hverju þarf ég að lesa?
Gerður Kristný Ein þeirra sem verða
með erindi.
Morgunblaðið/Golli
Þær eru margar fíknirnar sem fólk
getur þurft að takast á við í lífinu og
ein þeirra er tölvufíkn. Hún getur tek-
ið líf fólks yfir eins og aðrar fíknir og
gott er að kunna að lesa í hvenær
tölvunotkun er orðin að fíkn.
Fræðsluerindi um tölvufíkn á vegum
Geðheilsustöðvar Breiðholts og Hug-
arafls verður í dag kl. 17-19 í Borgar-
túni 22, 3. hæð. Fyrirlesari er Þor-
steinn Kristjáns Jóhannsson fram-
haldsskólakennari. Ókeypis fyrir alla.
Endilega …
… fræðist um tölvufíkn
Morgunblaðið/Júlíus
Tölvufíkn Hún getur hamlað fólki.
Valgerður Þ. Jónsdóttir
vjon@mbl.is
Fólk getur styrkt vöðvanameð því að lyfta lóðum,aukið þrekið í leikfimi ogum leið líkamshreysti. En
er hægt að þjálfa heilann – eða
breyta honum – og verða snjallari en
ella? Auka heilahreysti? Bandarísk-
ur geðlæknir velti spurningunni fyr-
ir sér í grein sem nýverið birtist í
The New York Times. Hann vitnar í
ýmsar rannsóknir og dregur álykt-
anir án þess þó að komast að afger-
andi niðurstöðu.
Vitsmunaleg hrörnun er fylgi-
fiskur öldrunar; minnisstöðvar heil-
ans skreppa saman um 1 til 2% á ári
eftir 55 ára aldur og einn af hverjum
níu 65 ára og eldri er með Alzheimer.
Í framangreindu ljósi segir greinar-
höfundur enga furðu að Bandaríkja-
menn séu ofurseldir markaði með
hvaðeina sem gefi fyrirheit um
aukna andlega virkni eða um að
stemma stigu við andlegri hnignun,
allt frá alls konar tískulyfjum og
fæðubótarefnum til heilaþjálfunar.
Heilaþjálfunargeirinn
Heilaþjálfunargeirinn svokall-
aði veltir milljörðum, enda er hug-
myndin um að hægt sé að auka
minni, athyglisgáfu og rökhugsun
býsna þekkileg – læra að nota heil-
ann á réttan hátt og verða snjallari.
Fyrir nokkrum árum gerðu
BBC og taugasérfræðingar við
Cambridge-háskólann rannsókn þar
sem eftirfarandi spurningar voru
lagðar til grundvallar: Gerir heila-
leikfimi fólk raunverulega klárara
eða eingöngu færara um að leysa
ákveðin verkefni? Dæmi: Það er
staðreynd að þeir sem leysa sudoku
verða smám saman færari í að leysa
sudoku. En hefur sú færni áhrif á
önnur verkefni sem þeir hafa ekki
lagt sig eftir, t.d. krossgátur?
Skráðir voru til leiks 11.430
áhorfendur Bang Goes the Theory,
vísindaþáttar á BBC, í sex vikna
heilaþjálfun, tíu mínútur í senn
þrisvar í viku. Þátttakendum var
skipt handahófskennt í þrjá hópa; í
einum reyndi á rökfærni og úrræða-
semi, öðrum athyglisgáfu, skamm-
tímaminni og stærðfræðihæfileika
og þriðji hópurinn var í hlutverki
nokkurs konar Google-leitarvélar og
átti að svara óljósum spurningum.
Vonarglæta fyrir 60+
Í byrjun og lok rannsókn-
arinnar gengust þátttakendur undir
vitrænt viðmiðunarpróf í líkingu við
hefðbundið greindarpróf. Þótt þeir
tækju með æfingunni framförum í að
leysa verkefni sem reyndu á vits-
muni var ekki sannað að sjálfir yrðu
þeir snjallari, enda skoruðu þeir ekki
hærra í seinna viðmiðunarprófinu,
sem þeir gátu ekki undirbúið sig
fyrir frekar en fyrir hið fyrra.
Ólíkt yngri þátttakendum tóku
sextugir og eldri þó marktækum
framförum í munnlegri röksemda-
færslu, sem m.a. reyndi á í viðmið-
unarprófunum. Þeir tóku í kjölfarið
þátt í tólf mánaða framhaldsrann-
sókn, þar sem í ljós kom að heila-
þjálfun hjálpaði þeim að viðhalda
færni sinni. Vonarglæta, að mati
greinarhöfundar.
Til að auka námsfærni ungs
fólks virðast líka ýmsar leiðir færar.
Dr. Carol Dweck, sálfræðiprófessor
við Stanford-háskóla, hefur sýnt
fram á að viðhorf ungmenna til eigin
greindar – sem og trú kennara á
nemendur sína – hafa gríðarleg áhrif
á hversu vel þau læra. Þau sem hafa
meiri trú á eigin getu standa sig bet-
ur og eru námsfúsari en hinir. Dr.
Dweck og teymi hennar gerðu til-
raun á námskeiði um starfsemi heil-
ans fyrir hóp slakra sjöundubekk-
inga. Nemendum var skipt
tilviljunarkennt í tvo hópa. Öðrum
hópnum var sagt að nám breytti
heilanum og árangurinn væri undir
nemendum kominn. Hinn hópurinn
var fræddur um minni og sagt að
greind væri óumbreytanleg. Eftir
átta vikur stóð fyrrnefndi hópurinn
sig mun betur, 85% á móti 54%, á
prófi úr efni námskeiðsins.
Samkvæmt framansögðu gætu
kennarar með einföldu inngripi bætt
námsárangur nemenda, t.d. með því
að hvetja þá til að líta á greind sína
sem eiginleika sem hægt væri að
betrumbæta.
Eðlislæg greind og þekking
Þótt eðlislægri greind verði
ekki breytt og ungt fólk sé talið mót-
tækilegra en þeir sem eldri eru
gegnir öðru máli um þekkingu. Í
þeim efnum geta þeir eldri á sig
blómum bætt, jafnvel þótt hugar-
leikfimi geri þá ekkert snjallari.
Vísbendingar eru um að líkams-
rækt stuðli að vexti og endurnýjun
heilafruma og auki þar með heila-
starfsemina. Nýleg rannsókn á eldra
fólki með væga vitsmunaskerðingu
bendir til mismunandi ávinnings af
líkamsrækt. Fólkið var valið af
handahófi og skipt í þrjá hópa; einn
lyfti lóðum, annar gerði eróbikk-
æfingar og þriðji jafnvægis- og
teygjuæfingar. Þeir sem lyftu lóðum
og eróbikkhópurinn reyndust taka
jafnmiklum framförum hvað varðar
skynjun á rými, þótt einungis kon-
urnar í síðarnefnda hópnum bættu
sig í því að orða minningar sínar. Í
annarri rannsókn kom fram að heila-
rýrnun varð minni hjá konum sem
lyftu lóðum tvisvar í viku í eitt ár en
hjá þeim sem voru í leikfimi og
gerðu teygjuæfingar einu sinni í
viku.
Snjallpilla og annað fólk
Greinarhöfundur gerir að
umtalsefni örvandi lyf, t.d. Adderall
og Ritalin, sem losa dópamín í heil-
anum, og sumir halda því fram að
auki sér skerpu og geri tilveruna
aukinheldur áhugaverðari. Upplýs-
ingar um að lyf af þessu tagi hafi
áhrif á minni og námshæfileika segir
hann á reiki en þó bendi ýmislegt til
að þau styrki langtímaminnið að því
leytinu að þau endurheimti áður
lærðar upplýsingar. Eitt er þó
öruggt og það er að engin snjallpilla
er til. Og engar sannanir eru fyrir
því að lyfseðilskyld lyf, fæðubót-
arefni og tískudrykkir hækki
greindarvísitölu manna.
Þó er vonarglæta, að mati
greinarhöfundar, sem fæst án lyf-
seðils og virðist viðhalda heila-
hreysti: annað fólk. Sterk faralds-
fræðileg rök eru fyrir því að þeir
sem eru félagslega vel tengdir missi
síður vitsmunalega getu með aldr-
inum. Í stuttu máli sýndi rannsókn
vísindamanna við Harvard-
lýðheilsuskólann á 17 þúsund
manns, 50 ára og eldri, á árunum
1998-2004 að þeir sem voru fé-
lagslega virkir og í góðu sambandi
við fjölskyldu sína og vini voru lang-
best á sig komnir andlega.
Greinarhöfundur dregur þá
ályktun að þótt ekki sé hægt að fara
fram úr sjálfum sér í eðlislægri
greind séu ýmis ráð til að nýta vits-
munalega möguleika sína til hins
ýtrasta. Gleymdu tískulyfjunum og
fæðubótarefnunum, smelltu þér í
stuttbuxurnar og farðu að æfa, segir
hann og bendir sextugum og eldri á
heilaþjálfun – og öllum að taka vini
sína sem oftast með sér.
Með heilabrot á heilanum
Snjallpilla sem eykur andlegt atgervi og hindrar vits-
munalega og aldurstengda hnignun heilans hefur
ekki enn litið dagsins ljós. Lyf, fæðubótarefni og tísku-
drykkir duga skammt og óvíst er hvort eldra fólk sem
stundar líkamsrækt er andlega betur á sig komið en
jafnaldrar þess sem hreyfa sig lítið. Þó er vonarglæta
og því vissara að gefa ræktina ekki upp á bátinn og
hefja heilaþjálfun – helst með öðru fólki.
Morgunblaðið/RAX
Heilsa Líkamsrækt hefur jákvæð áhrif, eykur vöðvastyrk, liðleika og stuðlar mögulega að bættri andlegri heilsu.
Eikjuvogur 29 - 104 Rvk. S:694-7911
www.facebook.com/spennandi
Opið: Mán. - fim: 12 - 18 - fös: 12-16.
Mikið úrval af kjólum fyrir hátíðarnar