Morgunblaðið - 12.11.2015, Blaðsíða 51

51
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. NÓVEMBER 2015
Gáð til veðurs Kona virðir fyrir sér styttu, sem nefnist Veðurspámaðurinn, við Ásmundar-
safn sem er helgað verkum myndhöggvarans Ásmundar Sveinssonar (1893-1982).
Eggert
Góð tíðindi fara oft-
ast ekki hátt á auglýs-
ingaöld. Það á við um
þriggja daga magnaða
ráðstefnu Líffræði-
félags Íslands dagana
5.-7. nóvember í Öskju
og húsi Íslenskrar
erfðagreiningar. Þar
birtist sú þróttmikla
gróska sem einkennir
nú lífvísindi hérlendis,
en brátt er hálf öld lið-
in frá því kennsla hófst í líffræði við
Háskóla Íslands 1968. Í fyrstu var
hún einkum sniðin að menntun
kennara fyrir gagnfræðaskóla en
brátt gildnaði stofninn og greinist
nú inn á öll helstu svið lífvísinda
með tilheyrandi rannsóknum. Líf-
fræðiráðstefnur sem frá 2009 hafa
verið haldnar á tveggja ára fresti
eru orðnar samstarfsvettvangur
stofnana og samtaka sem tengjast
þessu fjölbreytta sviði.
Öflug starfsemi –
ótrúleg fjölbreytni
Líffræðifélag Íslands sem stofnað
var 1979 hefur frá upphafi staðið
fyrir fræðslufundum og ráðstefnum
sem orðið hafa æ metnaðarfyllri
eins og þessi síðasta ráðstefna
endurspeglar. Auk yfirlitserinda
innlendra og erlendra
fyrirlesara var boðið
upp á 68 erindi í
mörgum málstofum.
Einna fyrirferðarmest
voru nú svið sameinda-
líffræði og ónæmis-
fræði en vist- og þró-
unarfræði komu einnig
við sögu. Á málstofu
um vistkerfi jarð-
hitasvæða voru haldin
ekki færri en 21 erindi
og sérstakur fundur
fjallaði um áhrif
sauðfjárbeitar hér-
lendis og víðar á norðlægum slóð-
um. Umhverfi fundarins í Öskju
skreyttu síðan ekki færri en 50
veggspjöld með kynningu á rann-
sóknum á ólíkustu sviðum fræð-
anna. Það vekur athygli gamals
náttúrufræðings að aðeins tvö
tungumál komu við sögu á þessari
ráðstefnu, þ.e. íslenska og enska,
meirihluti erinda nú fluttur á
ensku, bæði af erlendum og ís-
lenskum fyrirlesurum. Þetta end-
urspeglar alþjóðlega þróun. Helst
þótti mér á skorta að útdráttur á
íslensku lægi frammi á ensku er-
indunum, leikmönnum til glöggv-
unar.
Brautryðjendastarf í hálfa öld
Á upphafsdegi ráðstefnunnar
voru tveimur vísindamönnum veitt-
ar sérstakar viðurkenningar, Guð-
mundi Eggertssyni prófessor em-
eritus við Háskóla Íslands fyrir
farsælan feril og Sigrúnu Lange
sameindalíffræðingi fyrir gott upp-
haf rannsóknaferils. Hún lauk dokt-
orsprófi við HÍ 2005 og starfar nú
við University College í London.
Bæði fluttu þau erindi á ráðstefn-
unni. Guðmundur fór yfir feril sinn
allt frá því hann lauk stúdentsprófi
við MA 1951, hóf nám í grasafræði
og síðan erfðafræði við Hafnar-
háskóla, lauk doktorsprófi frá Yale-
háskóla 1965 og stundaði
erfðafræðirannsóknir þar og víðar
uns hann sinnti kalli og kom heim
við upphaf líffræðináms við HÍ 1968
þar sem hann var skipaður prófess-
or ári síðar. Það kom þá í hans hlut
öðrum fremur að skipuleggja námið
við líffræðiskor Háskólans þar sem
hann kenndi með rannsóknum til
sjötugs árið 2003. Hann þakkar
móður sinni áhugann á náttúru-
fræði og grösum sem kviknaði hjá
honum á heimaslóð í Skorradal.
Eftir að opinberum starfsferli lauk
hefur Guðmundur m.a. sinnt rit-
störfum og frætt almenning, síðast
með ritgerðasafninu Ráðgáta lífsins
(útg. 2014) sem er frábær lesning.
Staða náttúruverndar
og sjálfbærni
Á meðal fyrirlestra af almennum
toga á ráðstefnunni staldra ég við
erindi Snorra Baldurssonar líffræð-
ings og þjóðgarðsvarðar sem hann
nefndi Náttúruvernd á krossgötum,
og erindi Brynhildar Davíðsdóttur
prófessors um hlutverk líffræði í
sjálfbærni á Íslandi.
Í erindi Snorra kom fram snörp
gagnrýni á stöðu náttúruverndar
hérlendis sem hann kenndi ekki
síst um sundurvirku opinberu kerfi
í þessum málaflokki. Hann lýsti
áhyggjum af ágengum tegundum
og hversu hægt gengi um friðlýs-
ingu miðhálendisins. Þá fór hann
hörðum orðum um opinbera stefnu
í skógrækt með handahófskenndri
útplöntun innfluttra trjátegunda.
Snorri er doktor í trjáerfðafræði og
vann í áratug við rannsóknir á sviði
landgræðslu og skógræktar að
námi loknu.
Brynhildur rakti í mjög fróðlegu
erindi niðurstöðu alþjóðlegra mæli-
kvarða á sjálfbærnistöðu Íslands.
Þeir væru nokkuð misvísandi, allt
frá því að sjálfbærni hér teldist all-
góð niður í það lakasta meðal þjóða
heims, m.a. komi vistspor Íslands
(ecological footprint) hörmulega út
og færi versnandi. Til bjargar
kæmi okkur fámennið og ríkulegar
auðlindir, en á móti vinnur vöntun á
samræmdri stjórnun umhverfis- og
auðlindamála og ófullkomin grunn-
þekking á íslenskum vistkerfum.
Því þyrfti margt að breytast eigi að
tryggja hér sjálfbærni og þar hafi
líffræðingar verk að vinna.
Líffræðifélaginu til sóma
Ráðstefna þessi var líkt og marg-
ar hinar fyrri Líffræðifélaginu og
forystu þess til mikils sóma. Hún
endurspeglar í senn metnað og
þrótt í lífvísindum hérlendis sem
leggja nú fram æ meiri skerf til
hagnýtrar uppskeru í atvinnuþróun
og rannsóknum. Hins vegar vantar
mikið á að sá þekkingargrunnur
sem hér er lagður skili sér í bættri
stjórnsýslu, náttúruvernd og með-
ferð auðlinda. Sá sem þetta skrifar
hefur skilning á að þingmenn hafa í
mörg horn að líta, en hér hefðu
þeir getað nestað sig til góðra
verka. Svipað má segja um fjöl-
miðla, sem ég varð ekki mikið var
við í Vatnsmýrinni þessa nóv-
emberdaga.
Eftir Hjörleif
Guttormsson »Ráðstefnan endur-
speglaði metnað og
þrótt í lífvísindum hér-
lendis sem leggja nú
fram æ meiri skerf til
hagnýtrar uppskeru í
atvinnuþróun og rann-
sóknum.
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Ráðstefna Líffræðifélags Íslands
endurspeglaði gróskuna í lífvísindum
Fyrir sléttum tveimur vikum
fékk mennta- og menningar-
málaráðuneytið afhenta skýrslu
um starfsemi og rekstur Rík-
isútvarpsins frá árinu 2007, en
það ár var stofnuninni breytt í
opinbert hlutafélag. Það er óhætt
að segja að skýrslan hafi hlotið
athygli og í kjölfarið hefur
sprottið upp mikil umræða um
hlutverk og stöðu Ríkisútvarps-
ins.
Í skýrslunni kemur meðal ann-
ars fram að frá árinu 2007 nemur
uppsafnað tap hjá Ríkisútvarpinu
813 milljónum króna og skuldir
hafa safnast hratt upp á tíma-
bilinu. Rekstur Ríkisútvarpsins
er mjög þungur og ljóst má vera
að enn bíða stjórnar og stjórn-
enda þess flókin viðfangsefni.
Hér er þó rétt að benda
sérstaklega á að stjórn Rík-
isútvarpsins hefur undanfarin
misseri unnið mjög gott, og í
raun bráðnauðsynlegt starf, til
dæmis með sölu byggingarréttar
og öðrum aðgerðum sem hafa já-
kvæð áhrif á tekjur og gjöld stofnunarinnar án
þess að það dragi úr getu þess til að vinna að
þeim skyldum sem á henni hvíla.
Það er mikilvægt að upplýsingar sem þessar
séu komnar fram, þó að skýrslan sé ekki hafin
yfir gagnrýni frekar en önnur mannanna verk.
Í kjölfarið hafa síðan komið fram frekari upp-
lýsingar og sjónarmið sem hjálpa til við að
varpa nánara ljósi á stöðu Ríkisútvarpsins og
þær áskoranir sem það stendur frammi fyrir.
Til þess er leikurinn gerður.
Neytendur setjast
í bílstjórasætið
Aðalatriðið hvað framtíð Ríkisútvarpsins
varðar er þó ekki rekstrarvandi eða erfið
skuldastaða, þó að hvort tveggja skipti vissu-
lega máli þegar næstu skref verða tekin. Það
sem mestu máli skiptir hvað framtíðina varðar
er hið breytta neyslumynstur og tækni-
framfarir sem blasa við öllum fjölmiðlum.
Áhorf á sjónvarp, einkum línulega dagskrá,
hefur til að mynda dregist mjög mikið saman,
mest í yngri aldurshópunum.
Ég þarf ekki að telja til þær öru og augljósu
framfarir í tækni sem hafa átt
sér stað á allra síðustu árum. Það
er ekki svo ýkja langt síðan að
okkur stóð bara til boða sjón-
varpsefni á þeim tíma sem dag-
skrárstjórar fjölmiðlanna höfðu
ákveðið. Flest okkar, nema þau
sem yngst eru, muna eflaust eftir
því að hafa tekið upp útprentaða
sjónvarpsdagskrá áður en ákveð-
ið var hvað skyldi gert það kvöld-
ið. Þetta munu börnin okkar
aldrei upplifa, því í dag eru þau
sínir eigin dagskrárstjórar, sem
er bæði birtingarmynd breyttrar
tækni og neysluhátta. Við þetta
má síðan bæta að framboð á efni
á öllum sviðum hefur stóraukist.
Í ljósi þessa þarf ekki frjótt
ímyndunarafl til að sjá að
óbreytt skipan mála, hvort sem
er hjá Ríkisútvarpinu eða öðrum
fjölmiðlum, er ekki meitluð í
stein.
Verkfærin ekki þau
sömu og áður
Framangreint segir okkur að
sum þeirra verkfæra sem við
höfum til að ná markmiðunum
með rekstri ríkisfjölmiðils hafa orðið beittari,
á meðan bit annarra hefur minnkað. Allt er í
heiminum hverfult – og breytingum háð. Rík-
isútvarpið er þar ekki undanskilið og það mun
og þarf að breytast, líkt og aðrir fjölmiðlar, ef
við ætlum okkur að ná markmiðunum með
rekstri þess. Enda er Ríkisútvarpið ekki
markmið í sjálfu sér, heldur leið að mark-
miðum sem ég tel að nokkuð góð sátt ríki um
hér á landi.
Ég tel hins vegar að Ríkisútvarpið hafi mik-
ilvægu hlutverki að gegna í nútímasamfélagi
og ég tel nauðsynlegt að umræða fari fram um
framtíðarfyrirkomulag þess, til að það geti
fullnægt þessu hlutverki sínu svo vel sé.
Á næstu dögum ætla ég að gera nánari
grein fyrir því hvernig ég tel að Ríkisútvarpið
geti best náð þeim markmiðum sem við viljum
að það uppfylli, hvernig það getur sinnt því
hlutverki sem það gegnir í samfélaginu á sem
farsælastan hátt og hvernig starfsemi Rík-
isútvarpsins þarf að vera háttað til þess að svo
megi verða.
Ekkert er varanlegt –
nema breytingar
Eftir Illuga Gunnarsson
Illugi Gunnarsson
» Það sem
mestu máli
skiptir hvað
framtíðina varð-
ar er hið breytta
neyslumynstur
og tæknifram-
farir sem blasa
við öllum fjöl-
miðlum.
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.