Morgunblaðið - 15.09.2016, Qupperneq 38

38 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. SEPTEMBER 2016
DÖMUSKÓR
Dömuskór úr leðri með
mjúku Memory Foam
innleggi sem aðlagast
fætinum.
Stærðir 36-41.
Fást einnig í ljósbrúnu.
VERÐ 13.995
VIÐTAL
Stefán Gunnar Sveinsson
sgs@mbl.is
Charles Plott, prófessor í tilrauna-
hagfræði við Tækniháskólann í Kali-
forníu, segir að uppboð, eins og í
sjávarútvegi, geti verið til margra
hluta nytsamleg, ef þeim er beitt
rétt. Glapræði sé hins vegar að ætla
að nýta þau til þess að endurúthluta
gæðum eða breyta kerfi sem virki
vel, og nánast sé öruggt að eitthvað
af verðmætum muni fara forgörðum
verið sú leið farin.
Plott var á sínum tíma frum-
kvöðull í þeirri grein hagfræðinnar
sem nefnist tilraunahagfræði.
„Flestir töldu að það væri ekki hægt
að stunda tilraunir í hagfræði, en
greinin hefur vaxið hratt, “ segir
Plott og bætir við að tilraunastofan
sín hafi um langa hríð verið sú eina í
heiminum, en nú skipti þær þús-
undum. Einn samverkamaður
Plotts, Vernon Smith, hlaut Nób-
elsverðlaunin í hagfræði árið 2002
fyrir framlag sitt á þessu sviði.
Ekki nein venjuleg uppboð
Plott hefur einkum komið að
hönnun flókinna uppboða, sem oftar
en ekki krefjast sérhannaðs hugbún-
aðar og prófana áður en uppboðið
sjálft er haldið. „Við erum ekki að
tala um hefðbundin uppboð, þar sem
einn uppboðshaldari býður út einn
hlut í einu,“ segir Plott til áréttingar.
Huga þurfi að mörgu við hönnun
uppboða, eins og því hvenær upp-
boðinu eigi að ljúka, hversu marga
hluti er verið að bjóða upp og hvern-
ig eigi að bjóða í þá.
„Svo ég noti eBay sem dæmi, þá
er sú síða með ákveðna reglu, upp-
boðinu lýkur þegar ákveðinn tími er
liðinn. Þetta leiðir oft af sér að eng-
inn býður í hlutinn fyrr en rétt undir
blálokin. Það er ekki endilega dæmi
um gott uppboð og spurningin verð-
ur hvort ekki sé til betri leið til að
enda uppboðið,“ segir Plott og bætir
við að alls kyns reglur hafi verið þró-
aðar í gegnum tíðina. Á tilraunastofu
sinni geti hann oft séð hvernig til-
tekin uppboð muni reynast. „Ég get
nánast sagt þér hver muni enda með
hvaða eign og hvernig þegar búið er
að prófa þetta.“
Í krafti reynslu sinnar hefur Plott
komið að gerð og hönnun ýmissa
uppboða á auðlindum, þar á meðal í
sjávarútvegi. „Ég nefni sem dæmi
fiskeldi, þar sem stjórnvöld hafa
opnað ný svæði til þess að setja nið-
ur fiskeldisker, og spurningin verð-
ur hver eigi að fá réttinn. En það eru
ný gæði og uppboð verður þá betri
leið til þess að útdeila þessum nýju
gæðum en einhver skriffinnsku-
fegurðarkeppni, þar sem embætt-
ismenn fá að ákveða hvern þeim líst
best á, sem er mjög ósanngjörn leið.
Þú hefur enga leið til að vita hver
rökin á bak við þá ákvörðun verða.“
Í slíkum tilfellum, þar sem verið
er að bjóða upp ný gæði eða viðbót
við það sem eldra er, segir Plott upp-
boð vera mjög sanngjarna leið. Hann
segist hins vegar vera í vafa um að
uppboð séu nytsamleg leið til þess að
endurútdeila kvóta sem áður hafi
verið útdeilt. Hann nefnir væntanleg
uppboð í Færeyjum sem dæmi um
það. „Þar virðist sem stjórnvöld hafi
ákveðið að útgerðarmenn hafi of
mikið á milli handanna og því sé
betra að taka leyfin og endurselja
aftur.“
Efast um gildi uppboða
Hann segir að svo virðist sem
ákvörðunin sé byggð á þeirri tilfinn-
ingu að útgerðarmennirnir hafi ekki
unnið sér það inn að fá arð af auð-
lindinni. „Þetta er tilfinning sem er
byggð á skyssu: að auðlindin hafi
eitthvert verðgildi utan við það sem
hefur verið byggt upp af eigendum
eða rétthöfum. Þeir byggðu hana
upp, hafa sérfræðiþekkinguna, og
það að taka hana í burtu og bjóða
upp til einhvers annars mun líklega
eyðileggja sumt af grunninum að
verðmætasköpuninni sem hefur gert
miðin sjálfbær.“
Hann segir að uppboð á vel starf-
hæfu kvótakerfi væri óskiljanlegt.
„Ég skil ekki hvatann á bak við að
trufla iðnað sem gengur upp. Upp-
boð myndi vera mjög truflandi fyrir
sjávarútveginn. Það skemmir fyrir
hvötum fólks til að sækja sjóinn, það
skemmir fyrir stofnunum í útvegi, ef
það er hægt að kaupa og selja kvóta
á opnum markaði verður á þeim
markaði eðlileg þróun þar sem hann
færist frá þeim óskilvirku til þeirra
skilvirku. Ef frjáls markaður er til
staðar munu lögmál hagfræðinnar
sjá um það.“
Öfund er öflug tilfinning
Hann bætir við að öfund geti legið
að baki, en það sé mjög öflug tilfinn-
ing. Auðvelt sé að kasta grun á þá
sem standi betur. Það sé nánast eðl-
islægt að trúa því að sá sem nýtur
velgengni hafi haft rangt við og í
framhaldinu að réttlæta það að taka
auðinn af honum. Það valdi hins veg-
ar efnahagnum skaða. „Ég held að
fólk sem horfir bara á velheppnaða
viðskiptamenn og gróðann þeirra
meti ekki almennilega til fulls hvað
það er sem leiðir til verðmætasköp-
unar. Það er langt ferli þar sem þeir
sem gera hlutina vel þurfa að vinna
fyrir sínu. Þetta sést oft þegar fyrir-
tæki skipta um hendur eða eigendur
breytast, að það skilar ekki því
sama.“ Plott segir það því vera nán-
ast einfeldningslegt að trúa því að
hægt sé að taka eignina og gera bet-
ur án þess að eitthvað láti undan.
„Og það mun eitthvað láta undan í
aðförunum.“
Hagfræðin virðist ósanngjörn
Plott segir að venjulega séu upp-
boð notuð til þess að leiðrétta skyss-
ur sem gerðar hafi verið áður. „Þú
segir: þarna þarf að laga eitthvað
með markaðsaðferðum og þú telur
að þú getir aukið hag samfélagsins á
einhvern hátt með því að halda upp-
boð. En fyrst þarftu að skilja hvað
veldur vandanum og hvers vegna
uppboð myndi laga hann. Hvers
vegna það ferli sem er í gangi virkar
ekki. Oftar en ekki þegar grennslast
er fyrir um það finnurðu einhverja
reglugerð, sem var sett í góðri trú,
sem er að þvælast fyrir.“
Hann bætir við að oftar en ekki
séu þær reglugerðir settar til þess
að tryggja sanngirni. „En það sem
er talið sanngjarnt er ekki endilega
það sem gerir hagkerfi sterk eða
stuðlar að verðmætasköpun. Hag-
fræðin getur oft virst ósanngjörn
fyrir utanaðkomandi og tilraunir til
þess að gera hana „sanngjarna“ gera
vandamálið annaðhvort verra eða
skapa ný vandamál.“
Plott leggur að lokum áherslu á
það að uppboð, sé þeim beitt við rétt-
ar aðstæður, geti verið góður kostur.
Þau geti þjónað mjög góðu og heil-
brigðu hlutverki við að móta iðnað
og það hver tengsl ríkisvaldsins við
þann iðnað séu. „Uppboð eru betri
en ógegnsætt ferli, en það fer eftir
því hvernig þau eru hönnuð. Uppboð
eru einungis tæki til þess að gera
ákveðna hluti. Eins og flest önnur tól
má nota þau til góðra verka og
slæmra,“ segir Plott að lokum.
Uppboð eru einungis tæki
 Charles Plott tilraunahagfræðingur segir uppboð ekki góða leið til þess að endurúthluta gæðum
Morgunblaðið/Eggert
Tilraunahagfræðingur Charles Plott hefur komið að hönnun fjölmargra uppboða á ferli sínum. Hann segir uppboð
til margra hluta nytsamleg en telur þau ekki góða leið til að endurúthluta gæðum sem þegar eru á traustum fótum.
Læknaráð Landspítalans tekur und-
ir með höfundum McKinsey-skýrsl-
unnar um að fjölga þurfi sérfræði-
læknum á Landspítalann. Þetta
kemur fram í fréttatilkynningu sem
Læknaráð Landspíalans hefur sent
frá sér vegna útgáfu skýrslu ráð-
gjafafyrirtækisins McKinsey um
rekstrarhagkvæmni og stöðu Land-
spítalans, sem kynnt var í síðustu
viku.
„Læknaráð Landspítala er sam-
mála skýrsluhöfundum um að mikil-
vægt sé að leysa úr vandasömum
verkefnum í rekstri sjúkrahússins,
s.s. stytta biðlista og koma á fót
göngudeildarstarfsemi á Landspítal-
anum og efla getu til klínískrar
ákvörðunartöku, með því að auka
hlutfall sérfræðilækna Landspítal-
ans.“ Skýrsluhöfundar bendi einnig á
mikilvægi þess að tryggja nægjan-
lega afkastagetu í heilbrigðiskerfinu.
Hægt sé að minnka þá áhættu á ýms-
an hátt, t.d. með því að tryggja að
laun og vinnuskilyrði sérfræðilækna
séu í samræmi við það sem tíðkast al-
þjóðlega, eða með því að tryggja að
fjöldi íslenskra lækna sé nægjanleg-
ur til að heilbrigðiskerfinu sé ekki
hætta búin ef hlutfall lækna sem snúa
aftur til Íslands skyndilega lækkar.
Morgunblaðið/Þórður
Landspítali Læknaráð kveðst reiðubúið að vinna með heilbrigðisyfir-
völdum að langtíma umbótum með hagsmuni sjúklinga að leiðarljósi.
Þörf á fleiri sérfræði-
læknum á Landspítala