Skírnir - 01.09.2014, Blaðsíða 105

329staða íslands …
höfðu yfir flugher að ráða fyrir eftirliti með lofthelgi þeirra. Hins
vegar hefur ávallt verið háð hættumati hve miklum kröftum og fjár-
munum hefur verið varið í slíka vöktun. Vegna nálægðar við Rúss-
land hafa NATO-ríki sinnt loftrýmisgæslu í Eistlandi, Lettlandi og
Litháen allan ársins hring. Á Íslandi hefur það að jafnaði verið um
sex til átta vikur frá árinu 2008. Ítalir bera ábyrgð á loftrýmiseftir-
liti Slóveníu og Albaníu, sem gekk í bandalagið árið 2012, en það er
aðeins virkjað ef þurfa þykir. Og það sama má segja um loftrými
Lúxemborgar sem Belgar sjá um að nafninu til.
Loftrýmisgæslan á Íslandi gerði það að verkum að NATO-
aðildin fékk meira pólitískt vægi en varnarsamningurinn við Banda-
ríkin á friðartímum. Brottför Bandaríkjahers leiddi þó ekki til
neinnar grundvallarbreytingar á stefnu Íslands í öryggis- og varnar-
málum. Ekki var farið fram á varanlega og staðbundna veru herja á
Íslandi eða samið um hervarnir við ríki utan NATO. Áður en
Bandaríkjamenn tóku þá einhliða ákvörðun að loka herstöðinni
höfðu íslensk stjórnvöld þráfaldlega reynt að halda í fjórar orr-
ustuþotur til að tryggja að hér væru alltaf einhverjir hermenn. Eftir
að Bandaríkjamennn höfnuðu þeirri lausn gerðu íslensk stjórnvöld
sér ljóst að hugmyndin um varanlega erlenda viðveru var út úr
myndinni.
Engar tilraunir voru heldur gerðar til að endurskilgreina öryggi
Íslands á þann veg að það fælist í þátttöku í alþjóðlegum aðgerðum
á vegum NATO eða Sameinuðu þjóðanna. Hins vegar töldu sumir
íslenskir embættismenn að tómarúm hefði myndast í Norður-
Atlantshafi eftir brotthvarf bandaríska herliðsins.7 Reyndar má full-
yrða að það hafi verið ýkjur í ljósi þess að engin ógn stóð af Rússum
á þeim tíma auk þess sem Ísland var í beinu stofnanasambandi við
NATO og Bandaríkin. En stjórnvöld gerðu engu að síður sam-
starfssamninga við nágrannaríki í öryggismálum, þ.e. Norðmenn,
Dani, og síðar við Breta og Kanadamenn, m.a. til að efla samstarf við
leit og björgun og skiptast á upplýsingum og halda reglulega fundi
um öryggismál. Frumkvæðið sýndi að stjórnvöld vildu bæta einni
stoð við þá öryggispólitísku stofnanaumgjörð sem Ísland var hluti
skírnir
7 Viðtal við háttsettan íslenskan embættismann, 19. janúar 2007.
Skírnir Haust 2014 umbrot.qxp_Layout 1 6.10.2014 13:19 Page 329