Skírnir - 01.09.2014, Blaðsíða 121

345staða íslands …
eða „leiðir sem ekki voru farnar“ eiga meira skylt við fortíðarsökn -
uð en samtímalýsingu. Það sama á við um hugmyndir um „norrænt
jafnvægi“ þar sem ólíkar leiðir Norðurlandanna á kaldastríðstím-
anum áttu að hafa stuðlað að stöðugleika og dregið úr spennu í sam-
skiptum Vesturlanda og Sovétríkjanna. Hér hefur verið lögð áhersla
á að litið er á norræna samvinnu Norðurlandaþjóða sem viðbót við
aðild að ESB eða NATO en ekki sem sjálfstæðan kost í öryggis- og
varnarmálum (Forsberg 2013: 1175). Í ljósi aðildar Svíþjóðar og
Finnlands að ESB og opins samstarfs þeirra við NATO má fullyrða
að hlutleysisstefna þeirra í stríði heyri sögunni til.
Þegar kemur að norðurslóðum gilda svipuð viðmið: Norður-
landaþjóðirnar geta látið í ljós samstöðu í baráttu gegn loftslags-
breytingum eða stillt saman strengi þegar kemur að stjórnun svæðis -
ins. En þær geta ekki náð málum sínum fram nema með stuðningi
annarra og voldugri ríkja. Hvað Ísland varðar er varnarsamningur-
inn við Bandaríkin enn í gildi. Og þótt Bandaríkjamenn hafi ekki
sýnt Íslendingum mikinn áhuga eftir brotthvarf herliðs þeirra árið
2006, eru þeir eina NATO-þjóðin sem sinnt hefur hér loftrýmis-
gæslu árlega frá árinu 2008. Það er í samræmi við samning Íslands
og Bandaríkjanna sem gerður var skömmu áður en Bandaríkjaher
hvarf héðan. Þar skuldbundu Bandaríkjamenn sig til að halda ár-
lega tvíhliða og/eða fjölþjóðlegar heræfingar ef íslensk stjórnvöld
samþykktu það (Forsætisráðuneytið 2006).
Almennt má skýra aðdráttarafl Norðurlandasamstarfsins í ör-
yggismálum til sameiginlegra þátta — sögu, landfræði, gilda og
sjálfsmynda. Ekki er aðeins gengið út frá því að engin ógn stafi af
slíku samstarfi, heldur að stjórnvöld í öðrum ríkjum líti svo á að
það sé byggt á fyrirsjáanlegri hegðun í utanríkis- og öryggismálum.
Reyndar er alls ekki víst að aðrar þjóðir túlki norrrænar sjálfs-
myndir með sama hætti. Norræn ríki, einkum Danmörk, hafa verið
viljug til að vera með í hernaðaraðgerðum vestrænna ríkja og/eða
alþjóðastofnana, eins og dæmin frá Írak og Líbíu sýna. Það er
ákveðin spenna milli þess að líta á sig sem friðarbera á heimaslóðum,
en taka síðan þátt í loftárásum í öðrum heimshlutum. Slík sjónarmið
hafa þó ekki náð að hrófla við ráðandi hugmyndafræði um norræna
samvinnu. Í ljósi þverpólitísks stuðnings við hana hefur oft reynst
skírnir
Skírnir Haust 2014 umbrot.qxp_Layout 1 6.10.2014 13:19 Page 345