Saga - 2010, Blaðsíða 68

ingagoðorð“.50 Þetta sýnir að kolbeinn kaldaljós mun hafa afhent
nafna sínum og frænda goðorð sín til meðferðar.
Hér er skýringartilgátu Lúðvíks fylgt í aðalatriðum. Gunnar
karlsson bendir á að við vitum ekki nákvæmlega hvenær Ásbirn-
ingar eignuðust goðorðin í héraðinu en það hafi verið milli 1120 og
fyrstu ára 13. aldar. Við það má bæta að við vitum ekki hvenær
Þórólfur eða Sigmundur létu af hendi goðorð, hugsanlega um 1130
eða 1140. Þá var Brandur Úlfhéðinsson sennilega goði, hegðun hans
1150 bendir til þess. Staða Þorgeirs Brandssonar á Reynistað um
1185 var sterk; hann kann að hafa átt goðorð en styrkur hans var
kannski ekki síst fólginn í ætt, efnahag og að hann var náfrændi hins
unga kolbeins kaldaljóss og fór trúlega með völd fyrir hann á sama
tíma og kolbeinn Tumason var líka mjög ungur. Í fjórða lagi ber svo
að veita því athygli að meðferð goðorða var skipt í ætt Ásbirninga,
milli kolbeins Tumasonar og kolbeins kaldaljóss. Þetta bendir ein -
dregið til að maður af ætt Ásbirninga hafi ekki náð öllum goðorðum
og á þann hátt öllum völdum í héraðinu fyrr en um 1190 til um 1200;
það var kolbeinn Tumason. Verður að taka undir orð Orra Vésteins -
sonar sem til var vitnað hér að ofan.
Í þessari sögu birtast því eindregnar vísbendingar um mikla valda-
samþjöppun í Skagafirði við lok 12. aldar. Svipað gerðist annars staðar
á landinu, í Rangárþingi, í Árnesþingi og í eyjafirði í tíð Guðmundar
dýra um 1190 og nokkru síðar í tíð Sighvats Sturlu sonar í sama héraði.
Þetta varð líka á Snæfellsnesi og í Borgarfirði í tíð bræðra Sighvats,
þeirra Þórðar og Snorra, um 1200 og í byrjun 13. aldar.
Skýringar valdasamþjöppunar
Hvað olli þessari miklu samþjöppun valda? Mönnum kemur ekki
vel saman um af hverju valdasamþjöppun átti sér stað frekar en
hvenær hún varð einkum.51 Sjálfur hef ég lagt mikið upp úr um -
mæl um sem eiga að vera höfð eftir goðorðsmanninum Guðmundi
dýra í eyjafirði. Mun miðað við tímann rétt um 1190, þegar um hann
og vorþingið á Vöðlum segir: „Hann hafði af tekið Vaðlaþing.
Skyldi þar eigi sóknarþing heita. Þótti honum þar verða stórdeilur
sem á alþingum“.52 Fylgi Guðmundar var orðið mikið og hann mun
helgi þorláksson68
50 Sama heimild, bls. 243.
51 Gunnar karlsson, Goðamenning, bls. 305–315.
52 Sturlunga saga I, bls.170
Saga haust 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 8.12.2010 11:05 Page 68