Saga - 2010, Blaðsíða 148

mörgum þeirra hugleikin. — Við þetta er vitanlega ekkert að at -
huga; slíkar smámyndir sögunnar eru einfaldlega eftirminnilegar,
þær eru hluti af þeirri hefð sem gerir fólki kleift að eiga samræður
um fortíðina. Tiltölulega almennur áhugi nemenda á spurningum
um landnám á Íslandi vitnar líklega um virka söguvitund. en virk
söguvitund þarf ekki endilega að leiða til skynsamlegra ályktana og
söguhefð hinna sameiginlegu minninga getur orðið ákaflega hlut-
dræg og sérgóð. Hin „sögulega“ þjóðarímynd um skjótráða veiði -
menn, víkinga og skorpuvinnuhetjur var mótuð af því viðhorfi hins
nýliðna „góðæris“ að allt mætti höndla á einu augabragði ef maður
væri nógu fljótur að taka ákvörðun og tæki nógu stór lán.74 Og er
hér skemmst að minnast þess ótrúlega spuna um „íslenska þjóðar -
ímynd“ sem forsætisráðuneytið setti af stað þegar endalokin nálg -
uð ust.75
ef við viljum fara að ráðum klafkis þurfum við að spyrja okkur
hvaða samtímaúrlausnarefni séu brýnust og hvernig sagan geti
hugsanlega hjálpað okkur að skilja þau. Til skilnings á loftslags-
vanda samtímans væri t.d. skynsamlegt að skoða vel iðnbyltingu 18.
aldar. Umræða um íslensk umhverfismál ætti kannski að hefjast á
því að kanna hvernig og hvers vegna skóg- og jarðvegseyðing varð
svo yfirþyrmandi hér á landi; hvernig sú rányrkja sem stunduð er
af efnahagslegum orsökum getur sett ókomnar kynslóðir í vanda.
Jafnréttiskrafa samtímans kallar eftir skilningi á hlutskipti íslenskra
vinnukvenna gegnum aldirnar. Og bráðum gæti sú vitneskja tekið
að fyrnast meðal ungs fólks að einu sinni hafi fiskurinn í sjónum í
raun og veru verið „almenningseign“. — er viðunandi að það sé
háð duttlungum einstakra kennara eða spurningunni um það hvort
til sé heppilegt kennsluefni hvað nemendur læra um þessi málefni?
Hinar samtímalegu lykilspurningar mega ekki hafa það eitt að
markmiði að styrkja hina þjóðlegu framfarasögu íslenska ríkisins;
ekki verður hægt að sneiða hjá ýmsum erfiðum samviskuspurning-
um um samskipti Íslendinga við annarra þjóða fólk. Spánverja -
vígunum 1615 hafa t.d. aldrei verið gerð sómasamleg skil í sögu-
kennslubókum þó að frásögn Jóns lærða hafi gjarnan verið lesin í
tengslum við íslenska bókmenntasögu. Frásögnin af Hvíta stríðinu í
jón árni friðjónsson148
74 Hér mætti tína til miklu ískyggilegri dæmi um „sögulegar sjálfsblekkingar“
sem heil samfélög hafa stundum ræktað með sér og notað til að réttlæta yfir-
gang og ofbeldi. Sbr. t.d. Bernard Lewis, History Remembered, Recovered,
Invented (Princeton: Princeton University Press 1975).
75 Ímynd Íslands: styrkur, staða og stefna. Forsætisráðuneytið 2008.
Saga haust 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 8.12.2010 11:06 Page 148