Saga - 2010, Blaðsíða 89

grennd við sig til herferða og fékk sumum vopn.115 Goðar vildu að
sjálfsögðu mægjast stórbændum eins og Grími og Brodda; Grímur
var tengdasonur goðans Þorgeirs Hallasonar í eyjafirði og Broddi
átti Þjóðbjörgu dóttur Arnórs Tumasonar, laungetna systur kolbeins
unga.
Um fyrrnefndan Þorgeir Brandsson á Reynistað segir einmitt að
hann hafi dáið erlendis og á sama eða svipuðum tíma dóu erlendis
Gunnar á Auðkúlu og Þorvarður Ásgrímsson hinn auðgi. Um þá
segir: „Og um hvern þeirra í sinni sveit þá þótti að engum meiri
skaði þeim, er eftir var“.116 Áður er komið fram að Þorgeir kunni að
hafa verið goði og Þorvarður var það vafalaust. Á Auðkúlu voru
jafnan fyrirmenn og mun hér sagt frá mönnum sem voru fyrir
öðrum og fremstir í sveitum.
Á fundinum hjá Hestaþingshamri 1245 var Brandur kolbeinsson
kosinn yfir allar sveitir milli Öxnadalsheiðar og Hrútafjarðarár og
hafði tekjur allar af sveitunum, sem kolbeinn hafði haft, og sauða -
toll.117 Sumarið 1254 átti Oddur Þórarinsson fund með bændum við
Hestaþingshamar og sagði þeim að Gissur Þorvaldsson hefði beðið
sig um að vera fyrir sveitum og bændur samþykktu það.118 Líklega
ber að skilja þetta þannig að stórbændur hafi sums staðar talist vera
fyrir öðrum bændum, hver á sínu svæði eða í sinni sveit. Aðrir
bændur á svæðinu hafi lotið forystu þeirra þannig að höfðingja
nægði að fá stuðning stórbónda sem var fyrir sveit til að hljóta þar
með stuðning allra bænda í sveitinni. kálfur á Miklabæ var kallaður
mestur bóndi fyrir norðan land og hefur trúlega verið foringi í sinni
sveit. Slíkir stórbændur gátu valdið stórgoðum áhyggjum þótt þeir
teldust ráða einir í héraði. Þetta sýnir með öðru að stórgoðar þurftu
að halda vöku sinni, valdabaráttu lauk seint eða aldrei.
Orðið sveit merkti „hópur manna“ en fékk síðar merkinguna
„svæði“.119 Líklega gerðist það á tvennan hátt. Hafi bændur átt aðal-
ból með undirliggjandi leigubólum hefur lið bænda á leigubólum
(og hjáleigum) myndað hóp stuðnings- og fylgdarmanna, þ.e. sveit.
Hefði stórbóndinn sterk tök á sveit sinni var líklegt að nálægir
bændur sem voru ekki leiguliðar hans gerðust engu að síður hans
milli skarðs og feykis 89
115 Sturlunga saga II, bls. 180.
116 Sturlunga saga I, bls.161.
117 Sturlunga saga II, bls. 69.
118 Sturlunga saga I, bls. 506.
119 Um að merkingarbreytingin hafi verið á þennan veg en ekki öfugt, sjá Ásgeir
Blöndal Magnússon, Íslensk orðsifjabók (Reykjavík: Orðabók Háskólans 1989).
Saga haust 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 8.12.2010 11:05 Page 89