Saga - 2010, Blaðsíða 149

Reykjavík 1921, þegar rússneskur fóstursonur Ólafs Friðrikssonar
var tekinn með valdi og sendur úr landi, er horfin úr framhalds-
skólakennslubókum um Íslandssögu 20. aldar. Og hvað varð um
það fólk sem hér leitaði hælis á millistríðsárunum? — Þessi mál
gætu öll verið umhugsunarefni nú á tímum. Við verðum líka að
setja okkur í spor þeirra nemenda í íslenskum skólum sem eru af
erlendum uppruna. Söguskoðun skólabókasögunnar má ekki vera
of þjóðhverf en á hinn bóginn eiga þessir nemendur líka heimtingu á
að fá að kynnast sögu samfélagsins sem þeir búa í og þeim alþjóð -
lega sjóndeildarhring sem umlykur það.
Mikilvægastar hinna samtímalegu lykilspurninga eru sennilega
þær sem varða sambúð ólíkra þjóða og menningarheima. Danski
heimspekingurinn Peter kemp hefur tekið undir sjónarmið klafkis
og rakið þann þráð sem liggur til hinnar klassísku menntahugsjón-
ar í nýlegri bók um það knýjandi viðfangsefni hvers nútímasam-
félags að tileinka sér sýn út fyrir sinn þjóðernislega sjóndeildar-
hring.76 ef þjóðir heims eiga að geta lifað af í framtíðinni verða
menn framtíðarinnar að læra að hugsa eins og heimsborgarar; það
er verkefni skólanna að kenna þeim það. kemp lítur á viðfangsefnið
frá sjónarhóli túlkunarfræðinnar og gagnrýnir m.a. þau algengu
sjónarmið samtímans að kennarar eigi að vera „hlutlausir“, að nem-
endur eigi helst aðeins að „læra að læra“ í skólanum og að uppgötva
heiminn upp á eigin spýtur; öll innræting sé af hinu illa og alls eng-
an lærdóm megi draga af sögunni. Þetta gengur einfaldlega ekki
upp ef við föllumst á sjónarmiðin um hina heildstæðu menntahug-
sjón. Hún er siðferðilegs og fagurfræðilegs eðlis og hlýtur að hafna
hinni póstmódernísku gildisflatneskju og þeirri kreddu samtímans
að þar sem fortíðin er horfin sé sagan dæmd til að vera merkingar-
laus hrærigrautur. Vandamálið sem Gunnar karlsson, Páll Skúlason
og Peter kemp eru að lýsa kallar einfaldlega eftir því að við viður-
kennum að við þurfum að skilgreina gildisviðmið skólabókasög-
unnar upp á nýtt.
Saga getur í rauninni verið allra námsgreina best til þess fallin að
eyða fordómum gegn því sem er framandi og skapa samkennd með
öðru fólki, svo sem þegar hún beinir athyglinni að því sem er sam-
mannlegt fremur en því sem réttlætir vald hins sterka yfir hinum
veika. Sagan gefur samfélögum færi á að skoða eigin framandleika
eins og hann birtist í fortíðarmynd þeirra sjálfra. Sagan verður að
sögukennsla og menntastefna 149
76 Peter kemp, Verdensborgeren som pædagogisk ideal.
Saga haust 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 8.12.2010 11:06 Page 149