Saga - 2010, Blaðsíða 170

sagnfræðing til að gagnrýna Forsætisráðherrabókina á fundi Sagn -
fræðingafélags Íslands árið 2004. Það var ekki fyrr en tvö ungmenni
stigu fram, annað nýskriðið frá prófborðinu með sína BA-gráðu og
hitt enn að glíma við fræðin á því námsstigi, að kraftmikil umræða
um verkið hófst.36 Jón Þór Pétursson benti á í sínum fyrirlestri að
mikilvægt væri að lesa saman Forsætisráðherrabókina og Heima -
stjórnarsýninguna sem sett var upp í Þjóðmenningarhúsinu (hvar
annars staðar?) í tilefni af eitt hundrað ára afmæli heimastjórnar-
innar. Það þyrfti ekki mikið hugmyndaflug til að sjá hvernig Jón
Sigurðsson, Hannes Hafstein og Davíð Oddsson væru hlekkjaðir
saman í þessu „sögusjóvi“ sem bókin og sýningin væru.37 Jón Þór
bendir á að hugmyndafræði verksins hljómi hvað skýrast í orðum
Davíðs Oddssonar sjálfs þegar hann segir: „ef forsætisráðherra
vegnar vel í starfi þá vegnar þjóðinni vel“ og undirstrikar þannig
mikilvægi „leiðtogans“ fyrir eilífðina. Meðan á öllu þessu gekk
þagði háskólafólkið — dæmigerðar lyktir fyrir fjölmörg mál sem
virkt háskólasamfélag hefði átt að láta til sín taka.
Nú kunna einhverjir að segja: Hvaða máli skiptir ein bók, eitt
hús (Þjóðmenningarhús til dæmis) eða hvað annað sem tilgreint er?
eru stjórnmál og vísindi ekki byggð á miklu dýpri grunni? Mín rök
eru þau að ef stjórnvöld fá ekki aðhald frá vísindasamfélaginu, sem
þrátt fyrir allt er búin slík aðstaða að erfitt ætti að vera að hafa bein
áhrif á störf og skoðanir þeirra sem þar vinna, þá er hætt við að hug-
myndin um lýðræði geti snúist upp í andhverfu sína. Slíkt samfélag
kann að sigla í strand — missa tökin á grundvallarhugsjónum sín-
um og verklagi. Íslenska þjóðin stendur frammi fyrir slíku ástandi í
dag og það hlýtur að verða horft til þess hvað háskólafólkið og
stofnanir sem það stýrði var að bauka á meðan Róm brann. Því
miður nær „Rannnsóknarnefnd Alþingis“ ekki að taka á megin-
vanda háskólastarfsins í þeim hluta hinnar viðamiklu skýrslu sinnar
sem snýr að siðferði í tengslum við hrunið 2008.38 Vandi háskólanna
sigurður gylfi magnússon170
36 Þetta voru þau Hilma Gunnarsdóttir sem nefndi sinn fyrirlestur „Dauðir menn
— dauð sagnfræði?“ og Jón Þór Pétursson sem nefndi sinn „Fyrirlestur um
Forsætisráðherrabókina.“ Fluttir í ReykjavíkurAkademíunni 17. september
2004.
37 Fyrirlestur Jóns Þórs birtist á kistunni (www.kistan.is) stuttu eftir að hann var
fluttur, eða 23. september 2004.
38 Sjá Vilhjálmur Árnason, Salvör Nordal og kristín Ástgeirsdóttir, Aðragandi og
orsakir falls íslensku bankanna 2008 og tengdir atburðir 8. Rannsóknarnefnd
Alþingis (Reykjavík: Alþingi 2010), bls. 211–227.
Saga haust 2010 — NOTA (9.5.)_Saga haust 2004 - NOTA 8.12.2010 11:06 Page 170