Jökull

Ataaseq assigiiaat ilaat

Jökull - 01.01.2013, Qupperneq 149

Jökull - 01.01.2013, Qupperneq 149
Data report Hlaup og gufusprengingar í Kverkfjöllum í ágúst 2013 Magnús Tumi Guðmundsson1, Bergur Einarsson2 og Björn Oddsson3 1Jarðvísindastofnun Háskólans, Öskju, Sturlugötu 7, 101 Reykjavík; mtg@hi.is 2Veðurstofu Íslands, Bústaðavegur 7–9, 150 Reykjavík 3Almannavarnadeild Ríkislögreglustjóra, Skúlagötu 21, 101 Reykjavík Í vorferð JÖRFÍ í byrjun júní fór hluti hópsins í Kverkfjöll. Skoðun á gögnum úr ferðinni leiddi í ljós að vatn var tekið að safnast fyrir í Gengissigi, jök- ulstíflaða lóninu austan við skála Jöklarannsóknafé- lagsins. Mælingarnar sýna að hækkun vatnsborðs frá haustinu 2012 hafði numið um 20 metrum. Sam- kvæmt myndum sem teknar voru eftir miðjan júlí hafði vatnsborð enn hækkað um 5 metra eða svo á þeim sex vikum sem liðið höfðu frá vorferðinni. Því var ljóst að hlaup gæti komið úr siginu innan árs héldi þessi þróun áfram. Þann 15. ágúst síðastliðinn urðu landverðir í Kverkfjöllum varir við að hlaup var í Volgu og sópaðist göngubrúin á ánni í burtu í þeim atgangi. Morguninn eftir var afráðið að kanna að- stæður og fór þyrla Landhelgisgæslunnar í Kverkfjöll með fólk frá Almannavörnum, Veðurstofu Íslands og Jarðvísindastofnun Háskólans. Eins og reiknað hafði verið með var Gengissigið hlaupið. Þétt dreif af upp- brotnum lagnaðarís þakti botn sigsins hvarvetna og vatnsborð stóð mjög lágt. En mesta athygli vöktu dökkar dreifar af leir sem náðu um 1 km norður fyr- ir sigið. Augljóst var að sprengingar höfðu orðið á nokkrum stöðum í norðanverðu siginu í lok hlaupsins og efnið sem upp kom myndað dreifarnar. Þann 28. ágúst fóru Ástvaldur Guðmundsson, Karen Stehlow og Magnús Tumi í Kverkfjöll á vél- sleðum úr Jöklaseli til að rannsaka ummerki eft- ir sprengingarnar. Þykkt og útbreiðsla dreifarinn- ar var mæld og sýni tekin til rannsóknar á efninu sem upp kom, m.a. mælingar á kornastærðardreif- ingu þess. Mun Karen gera þá athugun. Hún vinn- ur að doktorsverkefni við háskólann í Bristol og er viðfangsefni hennar einmitt gufusprengingar í jarð- hitasvæðum og eldfjöllum. Efnið sem upp kom er leirkennt og ummyndað og augljóslega ekki gjóska í venjulegum skilningi, heldur ættað úr yfirborðsjarð- lögum á botni sigsins. Engin merki sjást um að kvika hafi komið við sögu. Svo er að sjá að sprengingarn- ar hafi orðið þegar mestur hluti vatnsins var runnin úr siginu. Vatnsborðlækkunin var í heild um 30 metrar. Því virðist einsýnt að orsök sprenginganna hafi verið hvellsuða jarðhitavatnsins nærri yfirborði. Hvellsuð- una má skýra sem viðbrögð við lækkun þrýstings í jarðhitakerfinu samfara falli vatnsborðsins. Vatnsmagn í Gengissigi í upphafi hlaups er talið hafa verið um 6 millj. m3. Í lok hlaupsins voru rúm- lega 0.5 millj. m3 vatns eftir. Út úr siginu runnu því 5.5 millj. m3 en óvissan í þeirri tölu er 15%. Hlaupið kom fram sem um 150 m3/s rennslisaukning á vatns- hæðarmælinum í Jökulsá á Fjöllum við Upptyppinga en ætla má að hámarksrennsli hlaupsins við jökul hafi verið hærra. Þokkalegt samræmi er milli heild- arrennsli hlaupsins við Upptyppinga (6 millj. m3) og stærðar sigsins (5.5 millj. m3) og er munurinn ekki marktækur. Hlaupið í ágúst var töluvert minna en síð- asta hlaup úr Gengissigi, sem varð í janúar 2002. Frá 2002 og fram á haust 2012 var sírennsli úr siginu og vatnsborð stóð lengst af fremur lágt. Ekki er vitað hvers vegna ísstíflan lokar stundum fyrir útrennsli og stundum ekki. Hliðstæð hegðun hefur verið algeng í Grímsvötnum allt frá því eftir Gjálpargosið 1996. Hlaupið 15.–16. ágúst 2013. – Key parameters of the jökulhlaup. Vatnshæð fyrir hlaup 1638 m y.s. Vatnshæð eftir hlaup 1607 m y.s. Heildarrennsli úr katli 5.5x106 m3 Heildarrennsli við Upptyppinga 6x106 m3 Flóðtoppur við Upptyppinga 150 m3s−1 Þessi atburður er merkilegur fyrir þær sakir að meira en 50 ár eru síðan að síðasta staðfesta gufu- sprenging af þessu tagi átti sér stað. Haustið 1959 kom haustleiðangur Jöklarannsóknafélagsins í Kverk- JÖKULL No. 63, 2013 149
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152

x

Jökull

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Jökull
https://timarit.is/publication/1155

Link til dette eksemplar: 1. tölublað (01.01.2013)
https://timarit.is/issue/399329

Link til denne side:

Link til denne artikel: The Stardalur magnetic anomaly, SW-Iceland
https://timarit.is/gegnir/991004235419706886

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.

1. tölublað (01.01.2013)

Iliuutsit: