Skírnir - 01.04.2014, Page 27

SKÍRNIR
BANKAKERFIÐ KNÉSETT
25
festingarstarfsemi eignarhaldsfélaga í skráðum og óskráðum hluta-
bréfum. Þó svo að eignarhaldsfélög fjárfesti í margvíslegri atvinnu-
starfsemi þá hafa eignarhaldsfélög sem slík ákveðin einkenni sem
gera það nauðsynlegt að flokka þau sem sérstakan atvinnugeira.
Eignarhaldsfélög framleiða ekkert sjálf. Eigendur eignarhaldsfélaga
hafa tilhneigingu til að leggja fram lítið eigið fé, að minnsta kosti
hlutfallslega, og því eru hvatarnir innan félaganna afar sterkir til að
auka eigin áhættu — sem og áhættu dótturfélagsins — með aukinni
skuldsetningu og fjárfesta í áhættusamari fjárfestingarverkefnum
sem auka líkur á arðsemi hluthafa þeirra á kostnað lánardrottna. Til
að mæta arðsemiskröfum sínum er eignarhaldsfélagið fjárhagslega
háð dótturfélaginu og öfugt. Ef áhöld eru um að tengdir aðilar séu
ekki rétt skilgreindir tekur bankareksturinn óhóflega áhættu í út-
lánum sínum ef bankar geta ekki réttilega áætlað þá vexti sem
áhættan kallar á að séu innheimtir.
Hjá Landsbankanum voru allt að 88 af hverjum hundrað lánum
til eignarhaldsfélaga svokölluð kúlulán sem bera ekki með sér neinar
greiðslur til bankans af hendi skuldarans fyrr en við lok lánstímans.
Slík lán teljast vera þau allra áhættusömustu í bankarekstri. Um 43
af hverjum 100 lánum sem Landsbankinn veitti til íslenskra fyrir-
tækja voru kúlulán og um 10 af hundraði lána til einstaklinga af
sama tagi. Utlánagögn hinna bankanna, Glitnis og Kaupþings, voru
ekki eins skýr hvað varðar greiðslufyrirkomulag, en ekkert benti til
að þessu væri að neinu marki öðruvísi farið í þeim bönkum Qohn-
sen 2014:134-135; Rannsóknarnefnd Alþingis 2010,2, 8. kafli: 100-
101, myndir 29, 30, 31, 34). Þar sem allt að 58% lánabóka bankanna
leiddi af sér lítið sem ekkert greiðsluflæði inn í bankana til að mæta
skuldbindingum þeirra voru þeir algerlega háðir því að halda áfram
að stækka.* * * 6 Með öðrum orðum, bankarnir höfðu að stærstum hluta
atvinnugreinar, eða til þeirra sem eru berskjaldaðir gagnvart sömu áhættunni. Allt
þetta þrennt gilti um lánabækur íslensku bankanna fyrir fall (Board of Governors
of the Federal Reserve System 1993; Johnsen 2010: 120).
6 Um lánabækur bankanna, sjá Rannsóknarnefnd Alþingis 2010, 2, 8. kafla: 94-95,
myndir 10, 12, 14, einkum samanlagðan hluta lánabókanna sem voru lán veitt til
eignarhaldsfélaga og erlendra aðila. Sjá einnig Rannsóknarnefnd Alþingis 2010,2,
8. kafla: 102, mynd 34.