Ljósmæðrablaðið - 01.07.2011, Blaðsíða 4

4 Ljósmæðrablaðið • júlí 2011
Á þessu ári minnumst við ljósmæður þess
að 250 ár eru síðan formleg ljósmæðra-
menntun hófst á Íslandi. Af því tilefni er
Ljósmæðrablaðið veglegra en áður. Ég
kafaði aðeins í sögu menntunar ljósmæðra
og fann ýmislegt sem er bæði fróðlegt og
stundum broslegt.
Það var Bjarni Pálsson landlæknir sem
lagði kapp á að fá lærða ljósmóður til að
aðstoða sig við ljósmæðrafræðsluna við
stofnun Landlæknisembættisins árið 1760,
hann fékk strax árið eftir til landsins danska
ljósmóður, Margrethe Katrine Magnússen.
Áður en landlækni hafði tekist að tryggja
Madame Magnússen, eins og hún var gjarn-
an kölluð, ljósmóðurstöðuna með skipun og
embættislaunum, hafði hann auglýst komu
hennar í kirkjum á Álftanesi, Seltjarnarnesi
og í Reykjavík. Skyldi hún sótt til allra kvenna
í barnsnauð og flutt ókeypis fram og aftur.
Jafnframt skyldi hún taka með sér eina eða
tvær yfirsetukonur til frekari æfinga og leið-
réttingar. Árið 1761 hófst því hin raunveru-
lega ljósmæðrakennsla á Íslandi. Síðan þá
hefur mikið vatn runnið til sjávar.
Á fyrri hluta 18. aldar voru aðstæður
þannig á Íslandi að hér var ekkert opinbert
heilbrigðiskerfi, enginn Íslendingur hafði
hlotið formlega menntun í læknisfræði og öll
formleg fræðsla um heilsu og heilbrigði var
óþekkt hér á landi. Í hverri kirkjusókn á Ís-
landi átti að vera ein kona, formlega skipuð
í embætti ljósmóður og átti hún að hafa
ákveðna menntun til starfans, menntun sem
kirkjan viðurkenndi. Menntun ljósmæðra,
eins og hún var fram yfir miðja 18. öld, fólst
í því að læra ákveðnar bænir sem þær áttu
síðan að lesa yfir fæðandi konum og ófædd-
um eða nýfæddum börnum. Í kirkjuritúalinu
er að finna þær bænir sem ljósmæður á fyrri
hluta 18. aldar þurftu að kunna.
Kirkjan sleppti ekki hendinni af ljós-
móðurinni þó formlegri menntun, skipan
í embætti og eiðtöku væri lokið. Sóknar-
prestar áttu að kalla til sín eiðsvarna starf-
andi ljósmóður sóknarinnar tvisvar á ári og
lesa yfir henni áminningu í 11 liðum. Áminn-
ingin varðaði framkomu og ábyrgð í starfi,
ásamt fyrirmælum um persónulega hegðun
ljósmóður í einkalífi. Meðhjálpari eða annar
aðstoðarmaður prestsins átti að vera við-
staddur þegar áminningin var lesin yfir
henni. Ljósmóðirin var áminnt um að forðast
drykkjuskap, sýna ekki af sér þunglyndi, laus-
læti, hatur, hefnigirni eða fjandskap. Hún var
hvött til að tileinka sér jákvætt hugarfar, hóf-
semi, þagmælsku, fyrirgefa þeim sem höfðu
gert á hlut hennar og láta kristilegan kær-
leika ráða gerðum sínum. Þrátt fyrir lög um
menntun ljósmæðra voru á 18. öld aðeins
örfáar ljósmæður á Íslandi með formlega
menntun, en gegndu engu að síður embætti
ljósmóður, það höfðu ekki allar starfandi ljós-
mæður hlotið formlega menntun.
Við stofnun Landlæknisembættisins árið
1760 varð það verkefni landlæknis að sjá
um ljósmæðrafræðsluna í landinu. Við það
var hægt að greina breytingar á litlu svæði
í Reykjavík og næsta nágrenni. Þar störf-
uðu nokkrar ljósmæður sem höfðu fengið
verklega þjálfun hjá dönsku ljósmóðurinni
Madame Magnússen. Hún bjó í Nesi á Sel-
tjarnarnesi mestan hluta starfsævi sinnar
á Íslandi, og á umræddu svæði voru fleiri
menntaðar ljósmæður undir lok 18. aldar
en annars staðar á landinu. Möguleikar
til að mennta ljósmæður á landsvísu voru
takmarkaðir þó vilji væri fyrir því. Ástæður
þess eru meðal annars fámenni, dreifbýli og
fátækt. Alla 18. öld var mikill meirihluti ís-
lenskra ljósmæðra próflaus og án kennslu í
líffræði, en gegndi störfum sem ljósmæður
vítt og breitt um landið.
Á forsíðu blaðsins er mynd af móðurlífi
sem birist í bók sem var gefin út 1749. Þessi
mynd olli prestum og biskupum töluverðum
áhyggjum. Þótti hún dónaleg og töldu hana
getað sært blygðunarkennd ljósmæðra.
Í raun hefur metnaður í menntunarmálum
ljósmæðra haldið áfram því ljósmæðranámið
er í stöðugri þróun. Aðeins 15 ár eru liðin frá
því að nám ljósmæðra var fært upp á há-
skólastig og margar ljósmæður hafa lokið
framhaldsnámi undanfarið. Afrakstur þess
má sjá á síðum blaðsins sem er óvenju stórt
að þessu sinni þökk sé mikilli grósku í rann-
sóknum innan ljósmóðurfræðinnar.
Aldrei hafa jafnmargar fræðigreinar birst
í blaðinu. Spannar efnið allt barneignarferlið
og er einnig fjallað um heilsu ljósmæðra.
Notagildi skipulagðar foreldrafræðslu á
meðgöngu frá sjónarhorni verðandi og
nýbakaðra foreldra er rannsókn Helgu Gott-
freðsdóttur og skrifar hún grein í blaðið. Á
tækniöld einblínum við oft á sónarskoðanir
á meðgöngu og fara margar konur í vaxtar-
mat á meðgöngu. Í blaðinu skrifar Sigríður
Rut Hilmarsdóttir og fleiri grein um upplifun
verðandi mæðra af ómskoðun vegna gruns
um vaxtarskerðingu. Undanfarin ár hefur
nýbúum fjölgað á landinu. Því vil ég fagna
því að fá fram rannsókn um upplifun þeirra
af barneignarþjónustu á Íslandi. Hún Birna
Gerður Jónsdóttir skrifar grein upp úr sínu
meistaraverkefni um raddir erlendra kvenna
á Íslandi. Verkir í geirvörtum við brjóstagjöf
eru afar algengir. Sveinbjörg Brynjólfsdóttir
skrifaði sína meistararitgerð um þetta efni
og skrifar í blaðið.
Margir finna fyrir líkamlegri og andlegri
vanlíðan einhvern tímann á lífsleiðinni.
Vanlíðan getur verið margþætt og orsakir af
ýmsum toga og geta þær til dæmis tengst
álagi í starfi. Hildur Brynja Sigurðardóttir
ljósmóðir gerði lokaverkefni sitt til embættis-
prófs í ljósmóðurfræði um heilsu ljósmæðra
á Íslandi. Hún kemst að því í sinni rannsókn
að meirihluti ljósmæðra taldi heilsu sína
vera mjög góða eða góða. Hins vegar tjáði
mikill meirihluti líkamleg óþægindi og þá
mest í herðum, öxlum og mjóbaki. Flestar
töldu óþægindin tengjast vinnuálagi. Núna
er niðurskurður og yfirvinnubann á flestum
heilbrigðisstofnunum og þar með er oft
aukið álag á ljósmæður. Við verðum að huga
að heilsunni okkar, þó að verið sé að spara
þá má það ekki vera á kostnað heilsu starfs-
Hrafnhildur Ólafsdóttir
ljósmóðir
Ritstjóraspjall
Ármúla 13a | Borgartúni 26 | 540 3200 | www.mp.is
F
í
t
o
n
/
S
Í
A
Viltu komast í kynni við Mosa?
Hafðu samband við þjónustuver MP banka í síma
540 3200, með tölvupósti á thjonusta@mp.is eða komdu
við í útibúum okkar í Ármúla 13a eða Borgartúni 26.
Skemmtileg saga um ævintýri Mosa eftir Úlf Eldjárn fylgir
með, en einnig er hægt að hlusta á hana í flutningi Arnar
Árnasonar á sérstakri heimasíðu Mosa, www.mp.is/mosi
.
Hann er af sjaldgæfri dýrategund sem kallast mosalingar. Þeir una sér best í mjúkum skógarbotni.
Honum finnst best að borða hnetur og lítil bleik ber. Þessi fallegi baukur er hannaður af íslenska
hönnunarfyrirtækinu Tulipop fyrir MP banka og hjálpar krökkum sem eru 12 ára og yngri að spara.
Mosi hjálpar krökkunum að safna á skemmtilegan hátt