Ljósmæðrablaðið - 01.07.2011, Blaðsíða 59

59júlí 2011 • Ljósmæðrablaðið
250 ára afmælisins er minnst með ýms-
um hætti m.a. í útskriftarmálstofu nemenda
í ljósmóðurfræði 20. maí síðastliðinn. Ljós-
mæðrablaðið í ár er veglegra en oft áður
með fræðandi og ritrýndum greinum sem
gagn og gaman er af. Kennarar og nem-
endur í grunn- og framhaldsnámi kynna sín
rannsóknarverkefni og ljósmæður segja frá
sinni reynslu. Í ágúst mun námsbraut í ljós-
móðurfræði taka þátt í samstarfsverkefni
Háskóla Íslands vegna aldarafmælis hans,
með minjasöfnunum á Nesi, en þar eru
rætur heilbrigðiskerfis á Íslandi.
Þegar Háskóli Íslands var stofnaður kom
til greina að ljósmóðurfræði yrði kennd með
læknisfræði í háskólanum. Af því varð ekki
því ekki tókst að fá fjárveitingu fyrir kennslu
ljósmæðranema. Velta má fyrir sér hvaða
áhrif það hafi haft að um kvennastétt var
að ræða. Næsta ár verður viðburðaríkt
því þá höldum við ljósmæður upp á okkar
aldarafmæli og stofnun Yfirsetukvennaskóla
Íslands sem seinna varð Ljósmæðraskóli Ís-
lands sem var lagður niður þegar nám ljós-
mæðra fluttist loks í Háskóla Íslands árið
1996, fyrir 15 árum. Námsbraut í ljósmóður-
fræði við Háskóla Íslands, í samstarfi við
Ljósmæðrafélagið mun halda ráðstefnu og
horfa þá til framtíðar og þekkingarþróunar
í ljósmóðurfræðum í íslensku og alþjóðlegu
samhengi.
Í hlutverki ljósmóður felst lífið sjálft,
mæðraskoðun og fræðsla á meðgöngu til
foreldra, fæðingarhjálp og umönnun mæðra,
feðra, nýbura og ungu fjölskyldunnar fyrstu
vikurnar eftir fæðinguna, umönnun og ráð-
gjöf um kvenn- og kynheilbrigði. Markmiðið
er að ljósmóðirin geti fyrirbyggt heilbrigðis-
vandamál, greint frávik og brugðist við þeim
í samráði við konuna og fjölskyldu hennar, í
samhengi við þeirra umhverfi og samfélag.
Halldór Brynjólfsson biskup á Hólum í
Hjaltadal sem gaf Yfirsetukvennaskólann út
árið 1749, sagði ljósmóðurstarfið vera eitt
það mikilvægasta sem þekktist. Undir það
getum við ljósmæður tekið. Nú sem fyrr
viljum við að ljósmóðirin sé vel uppfrædd,
athugasöm og ástundunarsöm bæði til að
læra og iðka ljósmóðurfræðina.
og hjúkrunarleyfi á Íslandi. Ljósmóðurnám
er starfstengt nám sem tryggir starfsréttindi
eftir að sótt hefur verið um ljósmóðurleyfi
til Landlæknis. Með einu ári til viðbótar er
mögulegt að ljúka meistaraprófi í ljósmóð-
urfræði sem er aðgangur að doktorsnámi í
ljósmóðurfræðum.
Það er ekki sjálfgefið að ljósmóðurfræði
sé kennd í háskóla. Víða er tekist á um það
hvort kenna eigi ljósmóðurfræði sem sér-
staka fræðigrein á æðra menntunarstigi.
Árangur barneignarþjónustu á Íslandi sem
er með því besta sem gerist í heiminum,
er ekki síst að þakka vel menntuðum ljós-
mæðrum sem veita heildræna þjónustu og
sjá um meðgönguvernd, fæðingarhjálp og
umönnun í sængurlegu hjá öllum konum og
fjölskyldum þeirra.
Hugmyndafræði ljósmæðra leggur áherslu
á að barneignarferlið sé lífeðlislegt og að
fæðing barns í fjölskyldu sé ekki síður félags-
legur atburður en líffræðilegur. Ljósmæður
voru áður fyrr einnig kallaðar nærkonur sem
vísar til nærveru ljósmóðurinnar gegnum
barneignarferlið og sambandsins og tengsla
sem verða milli konunnar og fjölskyldunnar
sem er svo mikilvæg til að þróa færni og ljós-
móðurfræðilega þekkingu. Þess vegna er stór
þáttur ljósmóðurnáms klínískt nám og starfs-
þjálfun eða rúmlega 60% af náminu.
Á þessu ári eru 250 ár liðin frá því að hafið
var formlega að mennta ljósmæður á Ís-
landi. Upphaf ljósmóðurnáms má rekja til
þess að í embættisbréfi fyrsta Landlæknis
Íslands, Bjarna Pálssonar sem kom til lands-
ins 1760 stóð að honum væri skylt að veita
„einni eða fleiri siðsömum konum tilhlýði-
lega fræðslu í ljósmóðurlist og vísindum“.
Hann fékk til starfans lærða ljósmóður frá
Danmörku, Margarethe Katrine Magnussen
sem tók að sér kennslu ljósmæðra í heima-
húsum í Reykjavík árið 1761.
Fyrsta námsbók í ljósmóðurfræði eftir
Buchwald kom út nokkru áður, árið 1749.
Bókin var eina kennslubókin í ljósmóður-
fræði í 40 ár eða allt til ársins 1789. Sex
árum eftir að kennsla hófst í fræðunum
höfðu níu ljósmæður verið „examineraðar“
eftir bókinni. Yfirsetukonan í þá daga skyldi
...hvergi vera of ung og óreynd, né of göm-
ul, heldur miðaldra, með fullum kröftum,
minni og forstandi, heil og ósjúk, ekki of
lurkaleg, of feit, eða stirð í vikum; þar með
skal hún vera snarráð, siðlát, glaðlynd og
skynsöm, að hún kunni að lesa og skrifa, og
sérdeilis að lesa; þar að auk forstandug og
meðaumkunnarsöm við fátæka, en fram yfir
allt annað, skal hún vera guðhrædd og hafa
góða samvisku: þar fyrir utan, má hún ekki
vera þunguð að barni, nær hún skal öllum
hjálpa, því það hindrar hana í hennar verki,
og fyrir hana er það skaðlegt einnin (Sá nýi
yfirsetukvennaskóli eða stutt undirvísun um
yfirsetukvennakúnstina, 2006, Söguspek-
ingsstifti, Hafnarfirði, bls.17).
Ljósmæður eru fyrsta stétt íslenskra
kvenna í opinberu starfi og fengu þær fljót-
lega laun fyrir störf sín en fyrstu lög stéttar-
innar tóku gildi árið 1875. Þá var námstími
ljósmæðra skilgreindur þrír mánuðir og síðar
sex mánuðir allt til ársins 1932. Námið tók
þá eitt ár og starfsheitið ljósmóðir var tekið
upp. Árið1964 breyttist námið í tveggja ára
nám eins og það er í dag að loknu hjúkrun-
arnámi, en inntökuskilyrðum var breytt árið
1982.
Í dag er kandídatsnám í ljósmóðurfræði
fullt tveggja ára nám á meistarastigi við
Hjúkrunarfræðideild Háskóla Íslands. Inn-
tökuskilyrði er BS gráða í hjúkrunarfræði
Ljósmæðramenntun í 250 ár á Íslandi
Staldrað við og horft fram á veginn
Ólöf Ásta Ólafsdóttir
ljósmóðir PhD lektor við Hjúkrunarfræðideild
Háskóla Íslands