Ljósmæðrablaðið - 01.07.2011, Blaðsíða 32

32 Ljósmæðrablaðið • júlí 2011
og vinna út frá þeim. Brjóstagjafaráðgjafar,
ljósmæður og hjúkrunarfræðingar sem
starfa við umönnun mjólkandi mæðra geta
greint vandann, veitt fræðslu, stuðning og
ráðgjöf og í framhaldinu ákveðið viðeigandi
meðferð í samráði við mæður og lækna sé
þörf á lyfjameðferð t.d.vegna sýkinga.

AÐFERÐAFRÆÐI
Rannsóknin er eigindleg viðtalsrannsókn og
stuðst við fyrirbærafræðalega nálgun. Í fyrir-
bærafræði er leitast við að kynnast reynslu-
heimi viðmælanda, hvernig einstaklingar
upplifir það sem fyrir ber (Björn Þorsteins-
son, 2006). Fyrirbærafræði er eigindleg
rannsóknaraðferð sem ætlað er að auka
skilning á mannlegum fyrirbærum (Sigríður
Halldórsdóttir, 2003). Leitast er við að öðl-
ast skilning á reynslu og upplifun mæðra á
verkjum í geirvörtum við brjóstagjöf og þeim
meðferðarúrræðum sem eru í boði.
Siðfræði rannsóknarinnar
Áður en gagnaöflun hófst var rannsóknin til-
kynnt með bréfi til Persónuverndar. Tilskilin
leyfi voru fengin hjá yfirlækni á kvennasviði
Landspítala og hjá siðanefnd Landspítala.
Þátttakendur gáfu skriflegt upplýst sam-
þykki fyrir þátttöku í rannsókninni. Upp-
lýsingar voru skráðar undir dulnefni til að
tryggja nafnleynd.
Val á þátttakendum
Fyrsti höfundur sem tók viðtölin valdi tíu
mæður til að taka þátt í rannsókninni. Hann
komst í kynni við mæðurnar þegar þær
dvöldu á Sængurkvennadeild Landspítalans
og fékk hjá þeim munnlegt leyfi til að skrá
niður nafn þeirra og símanúmer í þeim til-
gangi að hafa samband við þær síðar ef
leyfi fengist fyrir rannsókninni. Úrtakið var
því þæginda- og tilgangsúrtak. Mæðurnar
fundu allar fyrir verkjum í geirvörtum við
upphaf brjóstagjafar. Þegar leyfi fyrir rann-
sókninni lágu fyrir var mæðrunum sent kynn-
ingarbréf og viku síðar var haft samband við
þær símleiðis og óskað eftir þátttöku þeirra
í rannsókninni. Allar mæðurnar samþykktu
þátttöku í rannsókninni. Þær voru á aldr-
inum 18 til 42 ára og allar nema ein í sam-
búð með barnsföður. Menntun þeirra er frá
grunnskólaprófi til háskólamenntunar. Fjórar
búa á landsbyggðinni og sex á Reykjavíkur-
svæðinu. Þrjár fæddu tvíbura og sjö einbura
og er hlutfall frumbyrja og fjölbyrja jafnt.
Þrjár hættu brjóstagjöf við 6-7 vikna aldur
Hér áður fyrr var mæðrum ráðlagt að
beina geirvörtunni beint upp í munn barns-
ins við brjóstagjöf. Nú er mæðrum ráðlagt
að beina geirvörtunni í átt að nefi barnsins,
bíða þar til barnið opnar munninn vel og
þrýsta barninu vel að sér. Barnið nær með
þessu móti stærri hluta af vörtubaugnum
undir geirvörtunni uppí sig og gengur betur
að sjúga brjóstið.
Rannsóknir krabbameinslækna hafa varp-
að nýju ljósi á gerð mjólkurganga í brjóstum
andstætt því sem áður hefur verið haldið fram
er ekki víkkun á mjólkurgöngum undir vörtu-
baug geirvörtu (Rusby, Brachtel, Michaelson,
Koerner & Smith, 2006). Hinir svokölluðu
safngangar eru ekki til. Í rannsókn Geddes
o.fl. frá 2008 er rökstutt að sog barnsins eigi
stóran þátt í að mjólk berist frá móðurbrjósti
til barns og að bylgjuhreyfingar tungu skipti
ekki eins miklu máli og áður var talið. Vís-
bendingar hafa komið fram um að sterkt sog
barna geti stuðlað að verkjum í geirvörtum
við brjóstagjöf (McCellan, Geddes, Kent, Gar-
bin, Mitoulas & Hartmann, 2008).
Þegar barn er ekki lagt rétt á brjóst
geta komið áverkar á geirvörtur, roði, þroti,
bólga, fleiður, skrámur, blöðrur, sprungur
eða sár. Áverkarnir og verkirnir sem þeim
fylgja geta leitt til þess að mæður hætti
brjóstagjöf fyrr en þær höfðu ætlað sér
(Dodd & Chalmers, 2003; Lavergne, 1997;
Ziemer, Cooper & Pigeon, 1995). Með því
að skoða lögun geirvörtu strax eftir að barn
hefur verið tekið af brjósti er hægt að greina
hvort barnið hefur tekið brjóstið rétt eða
rangt. Sé vörtubroddurinn jafn rúnaður allan
hringinn hefur barnið líklegast tekið brjóstið
rétt. Sé vörtubroddurinn skakkur, líkt og
gómlaga snuð hefur barnið náð slæmu taki
á brjóstinu þannig að álagið verður of mikið
á geirvörtuna. Sé geirvartan skökk í munni
barns kemur gjarnan klemmufar þvert yfir
vörtubroddinn, sem getur þróast yfir í sár sé
ekkert að gert. Tungllaga far á mörkum geir-
vörtu og vörtubaugs getur verið vísbending
um að tog sé á geirvörtuna við brjóstagjöf
(Wilson-Clay & Hoover, 2002). Aðrar undir-
liggjandi ástæður fyrir verkjum í geirvörtum
við brjóstagjöf geta verið bakteríusýking
(Tait, 2000), sveppasýking (Wiener, 2006),
tunguhaft (Wallace og Clarke, 2006), exem
(Barankin & Gross, 2004) og Raynaud´s heil-
kenni (Anderson, Held & Wright, 2004).
Til þess að tryggja sem best árangursríka
meðferð við verkjum í geirvörtum er mikil-
vægt að greina undirliggjandi orsakaþætti
Key words: Breastfeeding, lactation ex-
perience, nipple pain, sore nipple, fatigue
and anxiety.
INNGANGUR
Þessi rannsókn fjallar um reynslu og líðan
kvenna sem hafa fengið verki í geirvörtur við
upphaf brjóstagjafar. Mikilvægt er að rann-
saka hvaða áhrif verkir hafa á framvindu
brjóstagjafar, upplifun og líðan mæðra.
Einnig vantar upplýsingar um það hvaða
meðferðarúrræði hafa reynst gagnleg við
verkjum í geirvörtum við brjóstagjöf.
Samkvæmt rannsókn Dodd og Chalmers
(2003) eru verkir í geirvörtum algeng orsök
þess að konur hætta með börn sín á brjósti
en um 33-96% mjólkandi mæðra finna
fyrir verkjum í geirvörtum á brjóstagjafatím-
anum. Nákvæm greining á orsökum verkja í
geirvörtum og árangursrík meðferð við þeim
getur komið í veg fyrir sár á geirvörtum,
ófullnægjandi mjólkurframleiðslu og að
móðir hætti með barn sitt á brjósti fyrr enn
ráðlagt er (Lavergne, 1997).
Tekin voru viðtöl við tíu mæður sem hafa
fengið verki í geirvörtur við brjóstagjöf, til að
svara eftirfarandi rannsóknarspurningum:
1. Hver er reynsla kvenna af því að vera
með verki í geirvörtum við brjóstagjöf?
2. Hafa verkir í geirvörtum áhrif á framvindu
brjóstagjafar?
3. Hver er reynsla kvenna af meðferðarúr-
ræðum?
4. Hver er reynsla kvennanna af stuðningi
ljósmæðra og annarra heilbrigðisstarfs-
manna?
FRÆÐILEGUR BAKGRUNNUR
Verkir í geirvörtum við brjóstagjöf eru afar
algengir og samkvæmt yfirlitsgrein Mor-
land-Schulz og Hill (2005) virðast verkirnir
vera verstir á þriðja degi eftir fæðingu, fara
minnkandi frá og með sjöunda degi og geta
varað í allt að sex vikur eftir fæðingu. Í kerfis-
bundinni skoðun þeirra á átján rannsóknum
sem birtar höfðu verið á árunum 1983 til
2004 og fjölluðu um fyrirbyggingu og með-
ferð á verkjum í geirvörtum hjá mjólkandi
mæðrum kom fram að ef barn tekur brjóst
ekki rétt, barn er tekið óvarlega af brjósti
eða að móðirin er með flatar eða innfallnar
geirvörtur getur móðirin fengið verki í geir-
vörtur við brjóstagjöf. Í yfirlitsgreininni kom
einnig fram að fræðsla um rétta brjósta-
gjafatækni er öflugasta forvörnin gegn
verkjum í geirvörtum við brjóstagjöf.