Náttúrufræðingurinn - 2017, Qupperneq 3

3
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Ferðaþjónusta
og náttúruvernd
Um 1,8 milljón erlendra ferðamanna
sótti Ísland heim á nýliðnu ári og
eru þá ekki taldir með farþegar
skemmtiferðaskipa. Þetta er 40%
aukning frá fyrra ári. Spár Íslands-
banka gera ráð fyrir 35% fjölgun
á þessu ári og færi þá tala ferða-
manna í 2,4 milljónir. Þessu fylgja
miklar áskoranir fyrir náttúruvernd
á Íslandi.
1. Uppbygging innviða til verndar
náttúru. Mikið hefur verið fjallað
um álag á helstu ferðamannastaði
og nauðsyn þess að byggja innviði
náttúrunni til verndar. Er þá meðal
annars rætt um palla, göngustíga
og salerni. Þessari vinnu þarf vissu-
lega að hraða til muna en þó verður
að gæta að því að innviðir falli vel
að landslagi og þeirri náttúru sem
þeim er ætlað að vernda. Því miður
hefur þetta orðið útundan og því
brýnt að efla fagþekkingu á þessu
sviði.
2. Ítala á viðkvæmum svæðum.
Íhuga þarf að takmarka aðgang að
sumum stöðum í stað þess að auka
álagsþol þeirra með uppbyggingu
innviða, einfaldlega vegna þess að
annars gætu þeir glatað sérkennum
sínum og þar með aðdráttaraflinu.
Hið opinbera þarf í samvinnu við
ferðaþjónustuna og náttúruverndar-
og útivistarfólk að kortleggja þessa
staði og leggja fram tillögur um
aðgangsstýringu sem mismunar
ekki fólki.
3. Uppbygging ferðaþjónustu utan
verndarsvæða. Hið opinbera þarf
að móta skýrari leikreglur um upp-
byggingu gistiaðstöðu og annarrar
þjónustu á náttúruverndarsvæðum
og öðrum eftirsóttum stöðum í eigu
ríkisins. Lykilatriðið er að byggt sé
utan svæðanna, ekki inni á þeim
eða í allra næsta nágrenni þeirra.
Tökum tvö dæmi.
Á verndarsvæði Mývatns og
Laxár hafa risið nokkur ný og stór
hótel, eldri hótel verið stækkuð og
önnur eru í byggingu eða áformuð.
Mörg þessara gistihúsa eru alltof
nálægt því lífríki sem verið er að
vernda, Mývatni sjálfu. Mikið álag er
nú þegar á vistkerfi vatnsins, meðal
annars vegna mengunar frá manna-
byggð, og hættulegt að auka það
álag með þessum hætti. Eiginlega er
óskiljanlegt að Mývatnssvæðið skuli
ekki vera þjóðgarður með skýrum
reglum sem leyfa byggð en tryggja
vernd svæðisins.
Miðhálendið er annað dæmi
um afar viðkvæmt svæði að þessu
leyti. Kannanir sýna að innan við
10% ferðamanna telja hótel sam-
rýmast hugmyndum sínum um víð-
erni og óbyggðaupplifun, sem er
einmitt það sem þeir sækjast helst
eftir á svæðinu. Nú þegar er hafin
endurgerð og nýbygging gistiað-
stöðu í Ásgarði við Kerlingarfjöll
fyrir allt að 340 manns, þar af 240
í einni hótelbyggingu. Áform eru
uppi um byggingu 80–140 manna
gistiaðstöðu á Hveravöllum og
einnig eru hugmyndir um að reisa
allt að 120 manna gistiaðstöðu á
Landmannalaugasvæðinu. Til
samanburðar tekur Hótel Saga í
Reykjavík að hámarki 470 manns
í gistingu Frekari uppbygging af
þessu tagi leiðir til láglendisvæð-
ingar á hálendinu, sem veldur því
að óbyggðirnar glata einkennum
sínum. Uppbygging ætti að vera á
láglendi nálægt jaðri hálendisins.
4. Kolefnishlutlaus ferðaþjón­
usta. Aukin útlosun gróðurhúsa-
lofttegunda sem valda loftslags-
breytingum er sérstakt viðfangsefni
ferðaþjónustuaðila, ekki síst í flugi,
hópferðum og hjá bílaleigum. Sam-
kvæmt einni af meginreglum alþjóð-
legs umhverfisréttar, svokallaðri
mengunarbótareglu, skal sá sem
veldur mengun greiða fyrir tjónið
og bera þannig ábyrgð á starfsemi
sinni eða hátterni. Ferðaþjónustu-
aðilar ættu að setja sér metnaðarfull
markmið þar sem tekin eru mark-
viss og tímasett skref í átt að kolefn-
ishlutlausri starfsemi. Ávallt skyldi
flug- og bílaflotinn þannig útbúinn
að mengun af starfseminni verði sem
minnst, til dæmis með sem umhverfi-
svænstri tækni. Kolefnishlutleysi yrði
síðan náð með landgræðslu, endur-
heimt skóga og votlendis.
5. Friðlýsing sem stjórntæki
í ferðaþjónustu. Þjóðgörðum og
öðrum vernduðum svæðum er
stýrt með náttúruvernd að leiðar-
ljósi. Skipulag og umferðarstýr-
ing dregur úr líkum á skemmdum
vegna ágangs ferðamanna og þau
verða til langs tíma eftirsóttar vinjar
fyrir hvíld og hugarró. Því þarf að
nýta friðlýsingu í ríkara mæli sem
stjórntæki í ferðaþjónustu, ekki síst
þegar um er að ræða svæði með
viðkvæma náttúru. Langtímahags-
munir náttúruverndar og ferðaþjón-
ustu fara þannig saman. Stærsta
verkefnið framundan er stofnun
þjóðgarðs á miðhálendi Íslands, en
fjölmörg önnur verndarverkefni
þarf einnig að setja á dagskrá.
Guðmundur Ingi Guðbrandsson,
framkvæmdastjóri Landverndar