Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 2017, Page 24

Náttúrufræðingurinn - 2017, Page 24
Náttúrufræðingurinn 24 Ásta Rut Hjartardóttir og Páll Einarsson Sprungusveimar Norðurgosbeltisins og umbrotin í Bárðarbungu 2014–2015 Gliðnunin í eldstöðvakerfi Bárðarbungu árin 2014–2015 og eldgos sem henni tengdust vöktu mikla athygli og sýndu vel hvernig megineldstöðvar og sprungusveimar sem liggja út frá þeim verða virk. Slíkir gliðnunarat- burðir eru sjaldgæfir, og sjást helst á Íslandi og í austurhluta Afríku, einu stöðunum á jörðu þar sem sjá má fleka reka í sundur ofansjávar. Sprungu- sveimar, svo sem þeir sem sjást á Þingvöllum og í Gjástykki, myndast og hreyfast við slíka atburði. Sprungusveimar eru ílöng svæði þar sem sprunguþéttleiki er mikill og tengjast oft megineldstöð. Sprungusveim- arnir eru taldir myndast þegar kvikugangar skjótast grunnt inn í jarð- skorpuna, hún tognar í sundur, gamlar sprungur hreyfast og nýjar mynd- ast. Sprungurnar mynda oft sigdal sem bæði víkkar og sígur þegar kviku- gangurinn sækir fram og glennir út jarðskorpuna. Stundum nær kvikan til yfirborðs og úr verður sprungugos, líkt og eldgosið í Holuhrauni sem hófst í lok ágúst 2014 og stóð í sex mánuði. Norðurgosbeltið mynda nokkrir sprungusveimar sem liggja hlið við hlið og skarast að hluta. Þeir hafa myndast og mótast af kvikuinnskotum og eldgosum í gegnum tíðina. Nýjasta gangainnskotið og eldgosin sem því tengdust urðu í eldstöðvakerfi Bárðarbungu, syðst í Norðurgosbeltinu. Að norðan takmarkast gosbeltið af Tjörnesbrotabeltinu, sem er þverbrotabelti og upptakasvæði stórra jarð- skjálfta Náttúrufræðingurinn 87 (1–2), bls. 24–39, 2017 INNGANGUR Flekaskilin sem liggja í gegnum Ísland eru um margt mjög sér- stæð. Aðeins á tveimur stöðum á jörðinni eru fráreksbelti milli meginfleka á þurru landi. Í Austur- -Afríku liggja þau í gegnum megin- landsskorpu en á Íslandi verður til úthafsskorpa við frárekið. Hún er raunar óvenju þykk vegna áhrifa frá heita reitnum undir Íslandi en ferlin sem eru að verki líkj- ast um margt þeim sem mynda úthafsskorpu á rekhryggjum úthaf- anna. Á síðustu árum hefur verið í gangi verkefni þar sem sprungu- kerfi fráreksbeltanna á Íslandi eru kortlögð kerfisbundið og rann- sökuð með það að meginmarkmiði að öðlast betri skilning á ferlum sem fylgja frárekinu og nýmyndun jarðskorpunnar. Niðurstöður rann- sóknanna hingað til hafa verið birtar í nokkrum greinum1–15 en í þessari grein verður gefið yfirlit um sprungusveima Norðurgosbelt- isins. Norðurgosbeltið kallast sá hluti flekaskilanna sem liggur norður frá Vatnajökli og skilur að meginflek- ana tvo, Norður-Ameríkuflekann og Evrasíuflekann. Undir norðvest- urhluta Vatnajökuls er miðja heita reitsins16 og þar eru þrískil þar sem þrjár greinar flekaskilanna mætast, Norðurgosbeltið, Austurgosbeltið og Mið-Íslandsbeltið. Í Norður- gosbeltinu eru megineldstöðvarn- ar Kverkfjöll, Askja, Fremrinámar, Krafla og Þeistareykir ásamt sprungusveimum sínum (1. og 2. mynd). Auk þess liggja nyrðri sprungusveimar Bárðarbungu inn- an Norðurgosbeltisins. Sprungu- sveimur Tungnafellsjökuls liggur í syðsta hluta Norðurgosbeltisins, en getur allt eins talist hluti af Mið- Íslands beltinu.17 Stundum eru Heiðarsporður í Mývatnssveit og Hrúthálsar norðan Öskju einnig tald- ir með sem megineldstöðvar.18–20 Ritrýnd grein /Peer reviewed

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.