Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit

Náttúrufræðingurinn - 2017, Qupperneq 27

Náttúrufræðingurinn - 2017, Qupperneq 27
27 Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags viðkomu í grunnstæðu kvikuhólfi í jarðskorpunni undir eldstöðinni. Við vissar aðstæður á kvika hægara með að brjótast út eftir sprungusveimi eldstöðvar en að leita beint upp til yfirborðsins. Þetta verður einkum ef lárétt togspenna er orðin há á flekaskilum vegna frá- reks flekanna. Þá þarf lægri kviku- þrýsting til að opna lóðrétta sprungu til hliðar við eldstöðina en til að koma kvikunni beint upp. Kvikan flæðir jafnharðan inn í sprunguna og myndar kvikugang. Jarðskorpan gliðnar í sundur og kvikugangur- inn lengist út eftir sprungusveimn- um. Þar sem gangurinn myndast hreyfast gamlar sprungur á yfir- borði jarðar og nýjar opnast. Þessar sprungur eru oftast hluti af sigdal sem sígur um fáeina metra á örfáum dögum á meðan gliðnunaratburð- urinn gengur yfir. Ef kvikan kemst til yfirborðs verður sprungugos (3. mynd). Þekktustu gliðnunaratburðirnir eru sennilega Skaftáreldar, 1873– 1874. Þá urðu Lakagígar til á um 27 km langri sprungu á svipuðum tíma og eldsumbrot áttu sér stað í megineldstöðinni, Grímsvötnum.29 Algengt er að slíkir gliðnunarat- burðir verði í hrinum þar sem fleiri en eitt gangainnskot eiga sér stað á stuttu tímabili. Þannig varð til að mynda gliðnunarhrina á árunum 1724–1729 í sprungusveimi Kröflu.24 Í þeim gliðnunarhrinum sem þekkt- ar eru hefur hver atburður varað í allt frá fáeinum dögum til nokkurra mánaða.3,30 Gliðnunarhrinur síð- ustu áratuga, svo sem í Kröflueldum árin 1975–1984 og umbrotin í Bárðar bungukerfinu sem hófust árið 2014, hafa varpað ljósi á það hvernig sprungusveimar myndast. Kröflueldar Kröflueldar hófust hinn 20. des- ember árið 1975 með litlu eldgosi í Kröflu í kjölfar töluverðrar jarð- skjálftavirkni á svæðinu síðari hluta árs. Eldgosið stóð einungis yfir í örfáar klukkustundir, en fljótlega tók jarðskjálftavirknin að færast norður eftir sprungusveimi Kröflu og eftir nokkrar klukkustundir voru skjálftar farnir að mælast alla leið norður í Kelduhverfi, í um 30–40 km fjarlægð frá Kröflu (4. mynd).30 Jarðskjálftarnir voru taldir stafa af kvikuinnskoti í sprungusveimnum. Jarðskjálftavirkninni fylgdi mikið landssig; í Kelduhverfi seig land 4. mynd. Sprungur og gossprungur í norðurhluta Norðurgosbeltisins. Sprungurnar eru sýndar samkvæmt Ástu Rut Hjartardóttur o.fl.9 og Sigríði Magnúsdóttur og Bryndísi Brandsdóttur.14 Heimild um jarðskjálftana er Roger Buck o.fl.54 Skjálftar hér sýndir urðu allir á tímabilinu 1975–1984, þegar land gliðnaði eða kvikuhólfið í Kröflu þandist vegna innstreymis kviku. Hraunin eru teiknuð samkvæmt Kristjáni Sæmundssyni32 og Kristjáni Sæmundssyni o.fl.55 Vegir og vötn sýnd samkvæmt IS50-grunni Landmælinga Íslands og bakgrunnur kortsins er TanDEM-X-hæðarlíkan frá þýsku geimferðastofnuninni (DLR). – Fractures and eruptive fissures in the northern part of the Northern Volcanic Zone. The fractures are from Ásta Rut Hjartardóttir et al.9 and Sigríður Magnúsdóttir and Bryndís Brandsdóttir.14 The earthquakes are from Roger Buck et al.,54 they are from 1975–1984, during a rifting episode or when the magma chamber in Krafla was inflating due to magma injection. The lavas are drawn according to Kristján Sæmundsson32 and Kristján Sæ- mundsson et al.55 Roads and lakes are from the IS50 database of the National Land Survey of Iceland and the background of the map is a TanDEM-X digital elevation model from the German Aerospace Centre (DLR).
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.