Náttúrufræðingurinn - 2017, Side 43

43
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
er að finna skýringu á tiltölulega
hárri tíðni hægviðris niðri við jörð
í október. Við vitum hins vegar ekki
hversu þykkt þetta hægviðrisloftlag
er, kannski er það mjög þunnt.
Freistandi gæti verið að leyfa haf-
golunni að skýra lága tíðni hæg-
viðris að degi til á sumrin, sem
opinberast á 6. mynd. Það stangast
þó illilega á við mælingarnar sem
sýna að tíðni hægviðris fellur hratt
að morgni, löngu áður en hafgolan
lætur á sér kræla. Hér hlýtur því
að vera um að ræða niðurbrot á
hitahvarfi næturinnar sem er nægi-
lega veikt og þunnt til að morgun-
sólin nái að eyða því. Hægviðrið
endist lengur fram eftir morgni á
Hjarðarlandi sem er langt frá sjó,
en í Reykjavík. Það hlýtur að eiga
rætur í því að næturhitahvarfið sé
sterkara eða kalda loftlagið niðri við
jörð þykkara en úti við ströndina,
nema hvort tveggja sé. Tíðniferill
hægviðris á Hjarðarlandi kemur í
fljótu bragði dálítið á óvart. Tíðnin
eykst jafnt og þétt eftir því sem líður
á kvöldið, eins og búast má við, en
lækkar síðan um miðja nótt og segja
má að næturlágmark í tíðni hæg-
viðris sé um fimmleytið, einmitt
þegar hvað kaldast er og búast hefði
mátt við að hægviðri væri algeng-
ast. Líklega eru hér á ferð áhrif frá
fallvindum niður af hálendinu eða
fjöllunum sem þó eru spottakorn
frá Hjarðarlandi. Morgunsólin nær
að spilla þeim vindum áður en hita-
hvarf næturinnar eyðist að fullu og
því eykst tíðni hægviðris fram eftir
morgni, en hún nær hámarki um
kl. 8, þ.e. 3–4 klukkustundum eftir
sólarupprás.
Spárnar
Fróðlegt er að vita hvar, hvenær árs
og hvenær sólarhrings helst sé að
vænta hægviðris, en enn betra er
þó að vita fyrirfram hvort vindur
verður hægur eða ekki. Þegar þetta
er skrifað er helstu vindaspár fyrir
Ísland að finna á vefsíðum Veð-
urstofu Íslands og Belgings eða
Reiknistofu í veðurfræði. Veður-
stofan beitir reiknilíkaninu Harm-
onie við reikninga á veðurspám,
en þeir reikningar hvíla í neti með
2,5 km víðum möskvum og jaðar-
gildum frá Evrópsku veðurstofunni
(ECMWF).3,4,5 Reiknilíkön þróast í
sífellu svo erfitt getur verið að draga
nú ályktanir um áreiðanleika spár af
spám og veðri fyrir nokkrum árum.
Við skoðum því aðeins spár fyrir
eitt ár, og eru þær sýndar á 8. mynd.
Þar er sýndur árangur spáreikninga
24 klst. fram í tímann á veðurstöð-
inni í Reykjavík. Þegar vindur er
undir 1 m/s hljóðaði spáin í öllum
tilvikum nema tveimur upp á vind
undir 6 m/s og oftar en ekki undir
2 m/s. Það verður að teljast þokka-
legur árangur. Svipað er uppi á
teningnum þegar spáð er hægum
vindi. Það gerist aðeins einu sinni
að vindur fari yfir 6 m/s þegar spáð
hefur verið vindi undir 1 m/s.
Hugsa nú ugglaust margir
lesendur að ofangreindar villur
hljóti að skýrast af skekkjum í dýpt
eða gangi lægða sem jafnan er kennt
um skakkar veðurspár. Þegar bet-
ur er að gáð er þetta ekki raunin.
Stóru skekkjurnar eiga sér rætur í
veðurlagi þar sem vindur breytist
oft hratt frá einni stund til annarrar.
Þannig er stundum í skúraveðri eða
éljagangi. Í éli hvessir, en þegar élið
er gengið yfir lygnir stundum hratt.
Þá er oft stutt á milli vindrastar og
stillu sem báðar eiga rætur að rekja
til fjalla. Röstin kemur meðfram
fjallshlíðinni, en stillan er þar sem
vindur í nokkurri hæð yfir jörðu
stendur af toppi fjallsins. Oft sveifl-
ast röstin og sá sem er í jaðri hennar
6. mynd. Meðaldægursveifla hlutfalls hægviðrisathugana í Reykjavík og á Hjarðarlandi í
Biskupstungum (%; 2005–2015). – Diurnal cycle of relative frequency of calm winds in
Reykjavík and at Hjarðarland (Inland, S-Iceland) (%; 2005–2015).
7. mynd. Meðaltíðni vinds undir 5 m/s í sérhverjum mánuði á Skálafelli í 771 m hæð yfir
sjó (% X 0,1) og meðaltíðni hitahvarfa milli Skálafells og Korpu í Mosfellsbæ (%). Gögn
áranna 1997–2016. – Seasonal variability of the frequency of winds below 5 m/s at the top
of Skálafell at 771 m a.s.l. (% X 0.1), SW-Iceland, and the mean frequency of inversions
(%) between Skálafell and Korpa. Data from 1997–2016.