Náttúrufræðingurinn - 2017, Síða 62

Náttúrufræðingurinn
62
(Anthelia juratzkana), sem Steindór
kallaði snjómosa, og er því réttnefnd
mosaskorpa. Þar er að jafnaði fátt um
háplöntur, en samt vex þar yfir-
leitt grasvíðir á stangli, afar smár,
með fáum og smáum blöðum, og
sérkennilega krókboginn eða hring-
vaxinn, sem virðist stafa af því að
brumin myndast ár eftir ár á sömu
hlið stöngla eða greina. Yfirleitt
er enginn vöxtur í honum, og því
eru greinarnar þéttsettar smánöbb-
um (3. mynd). Það hef ég nefnt
krókvíði eða forma vermicularis. Óvíst
er hvort þetta er vaxtarform eða
arfbundið afbrigði, en millistig þess
og venjulegs grasvíðis má þó sjá þar
sem mosaskorpan jaðrar við önnur
gróðurlendi.7
Grasvíðir er þó engan veginn
bundinn við langa snjólegu. Hann er
algengur í hvers konar gróðurlendi
til fjalla, í móum, á melum, í urðum
og skriðum, og jafnvel í greinilegu
jarðsili (e. solifluction) getur hann náð
fótfestu og skríður þá líklega með
undirlaginu (4. mynd). Því telur
Hörður Kristinsson hann ekki með
eiginlegum snjódældaplöntum í rit-
gerð sinni í Kvískerjabók 1998, en
segir hann þó algengan „í ýmsum
snjódældasamfélögum“.8
Bastarðar
Allar víðitegundir eru því marki
brenndar að geta æxlast saman
og myndað bastarða eða blendinga.
Þeir eru býsna algengir en eiga
samkvæmt fræðibókum að vera
ófrjóir. Vegna þess hversu ólíkur
grasvíðir er öðrum íslenskum víði-
tegundum mætti ætla að hann væri
undanþeginn þessum óvana, en
sú virðist þó ekki vera raunin. Í
Skandinavíu eru skráðir bastarðar
grasvíðis við margar smávaxnar
víðitegundir sem vaxa ekki hér á
landi. Babington9 skráði fyrstur víði-
tegund hérlendis (1870) er hann
nefndi Salix ovata Ser., en Ström-
felt 188410 taldi það vera bastarð
grasvíðis við loðvíði, Salix herbacea
× lanata, og undir því heiti komst
hann í Flóru Stefáns, 190111 og
seinni útgáfur, einnig í bók Grønt-
veds 1942.12 Telja báðir hann afar
breytilegan og bera sitt á hvað ein-
kenni grasvíðis eða loðvíðis (nánari
lýsing í Flóru Íslands, 3. útg. 1948,
bls. 121). Grøntved segir hann
vaxa á næstum því sömu stöðum
og grasvíði, og báðir segja hann
algengan um land allt. Samkvæmt
minni reynslu er hann þó fáséður í
snjódældum.
Í grein sinni um víði í Færeyjum og
á Íslandi 1994 telur Jóhann Pálsson13
að bastarðar grasvíðis við grávíði,
sem nú er farið að kalla fjallavíði
(Salix glauca/arctica), séu algengir í
báðum löndum, og ættu þá að nefn-
ast Salix herbacea × arctica. Ekki er
kunnugt um nein íslensk heiti á
þessum blendingstegundum, sem
hér hefur lítið verið sinnt. Þörf væri
að rannsaka þær frekar, og kynnu
þar að leynast aðrar tegundir, sem
til dæmis yxu einnig á Grænlandi.
Svepprót
Hvaðan kemur grasvíðinum þetta
mikla þol gegn erfiðum aðstæðum?
Kannski liggur skýringin í hatt-
sveppum sem ávallt vaxa með
honum. Þar er um allnokkrar
tegundir að ræða, sem sjaldan eða
aldrei finnast annars staðar en í
grasvíðibreiðum og virðast fylgja
4. mynd. Grasvíðir með karlblómum á Hafursá í Skógum, Héraði. Ljósm. Helgi Hallgríms-
son 14. júní 1989.
3. mynd. Grasvíðir (krókvíðir) á mosaskorpu á Fjarðarheiði eystra. Ljósm. Helgi Hallgríms-
son 25. ágúst. 1987.