Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 2017, Side 72

Náttúrufræðingurinn - 2017, Side 72
Náttúrufræðingurinn 72 um með hnúðum en öðrum með hlemmum (e. trap door). Að innan geta bólstrarnir verið allavega, tómir, hálffullir, sléttfullir með stuðlum og geislum. Bólstrar geta haft eina eða fleiri marglaga kólnunarskorpur.23 Á síðustu árum hafa verið gerðar miklar rannsóknir á öðrum úthafs- hrygg í Kyrrahafi. Í um 480 km fjarlægð frá strönd bandarísku fylkjanna Washington- og Oregon er Juan de Fuca-flekinn og úthafs- hryggur sem á það sameiginlegt með Mið-Atlantshafshryggnum á Íslandi að tengjast heitum reit og er gliðnun þar einnig frekar hæg.26,27 Þar er eldfjallið Axial Seamount sem gaus 1998, 2011 og vorið 2015. Gossprungan er 9 km að lengd en í Kröflu var hún 11 km. Myndanir á Juan de Fuca eru mjög áþekkar því sem sjá má á Mið-Atlantshafs- hryggnum. Þarna hefur myndun bólstrabergs verið fylgt eftir og því líkt við sprungugos á Mið- Atlantshafshryggnum, þar sem eld- gos verða á hliðruðum sprungum. Á 13. mynd sjáum við fyrirbæri sem einkenna gosmyndanir á úthafs- hrygg: Gosmöl, bólstrar og belta- hraun skiptast á í sama gosinu og bólstrar myndast í jaðri beltahrauns. Myndun ílangra bólstra hefur ver- ið líkt við það þegar tannkrem er kreist úr túbu. Yfirborð hraunsins kólnar snöggt þegar 1.100–1.200° heit kvika rennur í kaldan sjó en áfram er >1.000°C heit bergkvika inni í bólstr- unum. Hraunið þenur og rýfur gler- kennda skelina, og nýr sepi, bólstur, verður til. Ílangir bólstrar geta orðið margir metrar á lengd í 20–30 gráðu halla. Þessu er nákvæmlega lýst í myndabók Ballards og Moores.23 Nú virðist reyndar að menn séu ekki á einu máli um hvernig bólstrar þenj- ast út frá þensluraufum.20 Hvað er að sjá á tangan- um? Klappirnar á Hvítanesi eru margvís- legar og falla margar að lýsingu Bal- lards og Moores.23 Hvernig líst ykkur á þennan kúlulaga stein á 4. mynd? Hann er reyndar með þenslurauf, sem styður að um bólstur sé að ræða. Við myndun hennar hefur dregið úr þrýstingi og hraunið ekki haft kraft í nýjan bólstur – kúlan hefur stungið af og skoppað niður halla.8 Kúlan virðist hafa verndandi kápu en klappirnar í kring eru sorfnar og holóttar. Á 14. mynd er samanburður við gamlan frænda sem myndaður er á hafsbotni. Sívalir bólstrar eru taldir ein- kennandi fyrir bólstraberg þar sem halli er talsverður þannig að þeir hlaðast ekki upp heldur tognar úr þeim þegar þeir renna frá gosstöðv- um. Sívalningurinn á 1. og 15. mynd hefur komið úr austri og breikkar þar sem rennsli hans stöðvaðist. Hann er með raufum og raski. Hér að framan lýsir Moore sívölum bólstrum um 1 m í þvermál og 10–15 m á lengd.8 Á 3. og 16. mynd má sjá marga flata bólstra en þeim eru einmitt gerð skil í myndabók Ballards og Moores.23 13. mynd. Einkennandi gosmyndanir á sjávarbotni á Juan de Fuca frá 2011. Til vinstri er skriða af bólstrabrotum, þá bólstrar og beltahraun til hægri, allt myndað í sama gosinu. Mis- munandi form leiðir sennilega af flæði kvikunnar. – Lava cascade from the 2011 event in Axial Seamount in Juan de Fuca. From left to right, it left talus, bulbous pillows and an unbroken sheet flow. The differences probably reflect flow rate. Ljósm./Photo: Monterey Bay Aquarium Research Institute í Kaliforníu. 14. mynd. Til vinstri: Bolti í nær 2.000 m hæð y.s. nálægt Montgenèvre- fjallaskarðinu á landamærum Frakklands og Ítalíu. Hann hefur lagst í ótrúlegt ferðalag úr 2.000 m dýpi í hafinu, ferðalag sem tók 170 milljónir ára.28 Til hægri: Hluti úr 4. mynd. Hvernig ferðalag á þessi bolti á Hvítanesi að baki? – Left: Pillow lava at Chenaillet (Hautes– Alpes) in France. This ball has made a great tour from 2,000 m at the seafloor to near 2,000 m in the mountains a travel that la- sted 170 Ma.28 Right: What kind of travel has our relatively young ball at Hvítanes made? (Part of Fig. 4). Ljósm. til vinstri/ Photo to the left: A. Saphon. Ljósm. til hægri/Photo to the right: Bergþóra Sig- urðardóttir.

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.