Tímarit Máls og menningar - 01.06.2013, Qupperneq 4

4 TMM 2013 · 2
Kristrún Heimisdóttir
Brostin framtíð – 20 árum síðar
Samræða um sósíalisma, alræði, sögu íslenskra
vinstri sósíalista og sósíaldemókratískt sensíbílitet
Kristrún Heimisdóttir ræðir við Jóhann Pál Árnason
Sumarið 2009 rakst ég á bók sem ég vissi ekki að væri til – greip hana úr
hillu í Þjóðarbókhlöðunni og las til enda innan sólarhrings. Bókin heitir
Brostin framtíð (The Future that Failed) og er eitt af afrekum Jóhanns Páls
Árnasonar sem Háskóli Íslands lýsti formlega yfir 1. desember 2011 að væri
„líkast til sá íslenski hugsuður sem kunnastur er á alþjóðlegum fræðavett-
vangi“ og gerði hann með þeim orðum að heiðursdoktor. Bókin „Brostin
framtíð – um uppruna og endalok sovéska módelsins“ kom út 1993 strax
tveimur árum eftir hrun Sovétríkjanna, gefin út fyrir heimsmarkað af hinu
virta Routledge-forlagi. Zygmunt Bauman sem telja má einn áhrifamesta
félagsvísindamann samtímans sagði þegar hún kom út: „Þessa bók ættu allir
að lesa sem vilja vita hvar þeir eru staddir og hvert heimurinn stefnir.“
Ég hitti Jóhann Pál í fyrsta skipti á Akureyri 2010 og þakkaði honum strax
sem lesandi fyrir bókina. Hann er kominn yfir sjötugt og meira en hálf öld
liðin frá því hann fór austur yfir járntjaldið til náms í Tékkóslóvakíu, heitur
í trú á hið fyrirheitna land sósíalismans í austri. Árum saman var nafn hans
ritað á titilsíðu tímaritsins Réttar sem eins úr ritstjórn og forystusveit þessa
stolts íslenskra sósíalista. Af hverju hafa svo fáir á Íslandi lesið Brostna fram-
tíð? Af hverju hverfur höfundur úr íslenskri umræðu þegar hann hefst til
virðingar og áhrifa á heimsvísu?
Viðtökur bókarinnar til þessa hér á landi er ritdómur Þórarins Hjartar-
sonar í Sögu 1997 sem virðist lesa bókina út frá sjónarhorni maóískrar eða
sambærilegrar hugmyndafræði, gerir ágreining um lykilforsendur bresta-
greiningar Jóhanns Páls og segir m.a. um bókina: „Hvað varðar þá heildar-
mynd sem bókin gefur af „sovét-líkaninu“ þá get ég ekki metið hana út frá
því hvernig hún er undirbyggð efnislega, heldur aðeins með því að bera
hana saman við þá mynd sem ég hef sjálfur […] tótalítaríanisma-hugtakið
er ég mjög ósáttur við og finnst það skekkja alla hugsun um Sovétríkin
[…] Iðnvæðing hefur í tímans rás orðið æ erfiðari þeim ríkjum sem urðu
sein til. Heimsmarkaður kapítalismans virkar þannig að þau festast í stöðu
hrávöruríkja á jaðarsvæðum. Hafi þau náð að iðnvæðast hefur það jafnan