Tímarit Máls og menningar - 01.06.2013, Qupperneq 40

Ve t u r l i ð i G . Ó s k a r s s o n
40 TMM 2013 · 2
Hér skorðar Hjörtur enn frekar sömu hugsun og lesa mátti í orðum Magn-
úsar Torfa Ólafssonar. Það sem hjá Magnúsi var nokkurs konar viðlíking
(„Ísland, Íslendingar og íslenzk menning eru skáldunum það sem heilög
þrenning er hinum trúaða“) hefur fengið blæ staðreyndar í meðferð Hjartar
(„Sú þrenning … er [Snorra] heilagur dómur“). Enn fastar niðurnjörvuð er
þessi hugsun í orðum Tryggva Gíslasonar, íslenskufræðings og fyrrverandi
rektors Menntaskólans á Akureyri, í stuttri grein sem hann nefnir „Land,
þjóð og tunga“ og birtist í Fréttablaðinu í mars 2012.9 Hann kallar eftir siðbót
í landinu og gagnrýnir að alþingismenn séu eins og götustrákar sem hrópist
á við hæstaréttarlögmenn og að skammir og svívirðingar séu daglegt brauð í
sölum Alþingis. Það var þörf ábending. Það sem þó vekur sérstaka athygli er
hvernig höfundur samþættir, skýrar en mér finnst ég áður hafa séð, kristna
trú og tungumálið og hnýtir saman með vísun í kvæði Snorra. „Fáir bera
traust til Alþingis og kirkju, tveggja elstu stofnana þjóðarinnar, sem hafa
skapað þetta land ásamt tungunni sem gerir okkur að Íslendingum,“ segir
Tryggvi.
Sem gamall barnakennari í íslensku vil ég enn og aftur minna á, að íslensk tunga
er það sem gerir okkur að Íslendingum og með íslenskri tungu höfum við mótað
sögu landsins – eða eins og Snorri Hjartarson lýsir svo vel í ljóði sínu Land þjóð og
tunga sem er óður til þessarar heilögu þrenningar og á erindi við íslensku þjóðina
nú, ekki síður en áður …
Grein sinni lýkur hann á því að birta kvæði Snorra. Tryggvi bergmálar þarna
rúmlega hálfrar aldar gömul orð Magnúsar Torfa enn skýrar en Hjörtur
gerir, og um leið endurspeglar hann meðvitað og ómeðvitað, sagt og ósagt,
viðhorf sem býr með þjóðinni og er kannski meira en einungis viðhorf í
huga margra; öllu heldur óhrekjanleg staðreynd og sannleikur: ‘Tungan gerir
okkur að Íslendingum’.
Land, þjóð og tunga II: Í notkun
Ádrepa Tryggva Gíslasonar kom mér fyrir augu stuttu áður en ég hélt erindi
við Uppsalaháskóla um íslenskt mál og sjálfsmynd Íslendinga. Ég vitnaði til
hennar, sem og í ofangreind orð Hjartar Pálssonar, Magnúsar Torfa Ólafs-
sonar og ýmislegt annað, sem dæmi um íslenska orðræðu um tungumál og
sjálfsvitund, einkum í skrifum fyrir almenning. Það er hægara sagt en gert
að leita uppi alla þá umræðu sem þarna glittir í en einhverja tilraun varð að
gera, enda var viðbúið að tilvísun í svo gildishlaðnar skoðanir myndi kalla á
umræður og fyrirspurnir meðal áheyrenda minna sem víst var að yrðu nær
eingöngu erlendir fræðimenn.
Á síðustu 10–15 árum hefur Landsbókasafn-Háskólabókasafn unnið að
því að gera öll íslensk tímarit frá upphafi aðgengileg á vefsvæðinu timarit.is.
Þegar þetta er skrifað eru meira en fjórar milljónir blaðsíðna aðgengilegar úr