Tímarit Máls og menningar - 01.06.2013, Blaðsíða 122

Ö r n D a n í e l J ó n s s o n
122 TMM 2013 · 2
burstabæjarstíl í svipuðum dúr og fyrstu héraðsskólarnir sem hann teiknaði.
Sundlaugarnar áttu að vera þrjár; köld saltvatnslaug þar sem kenna átti sjó-
mönnum sund; önnur var hugsuð sem vettvangur fyrir kappsund og sú
þriðja var barnalaug.14 Þegar á leið útfærði Guðjón húsið sem smækkaða
útgáfu af sundlauginni við Austurbrú í Kaupmannahöfn en þó með sterkum
einkennum þess fúnkisstíls sem hann hafði tileinkað sér.
Í nokkur ár gekk hvorki né rak með bygginguna vegna fjárskorts. Sund-
höllin var loksins tekin í notkun 24. mars 1937, eða tæpum áratug eftir að
hafist var handa við byggingu hennar.
Ætlunin var að hita hús Holtsins með vatni rétt eins og tilfellið var með
héraðsskólana, en þá ráku menn sig á að heita vatnið er mjög staðbundin
auðlind. Það tók meira en áratug að þróa nothæfa tækni til að veita vatninu
frá uppsprettu til notkunar.15 Það tókst og þar með hófst eiginleg saga
jarðhitavæðingar samfélagsins.
Vesturbær Einars Sveinssonar
Skólavörðuholtið var vissulega miðbær Reykjavíkur í landfræðilegum skiln-
ingi en fram eftir 20. öldinni gat Reykjavík varla talist borg heldur fremur
safn misreisulegra kofa á suðvesturhorninu, svo aðeins sé fært í stílinn.
Á þriðja áratug síðustu aldar var orðið tímabært að borgin stækkaði með
skipulegum hætti. Einar Sveinsson skipulagði fyrsta eiginlega hverfið á
Reykjavíkursvæðinu. Hann hafði lært arkitektúr í Leipzig með áherslu á
borgarskipulag. Árið 1932, þremur árum eftir að hann kom heim að loknu
námi, var hann ráðinn sem húsameistari borgarinnar. Sama ár var honum
falið að skipuleggja Melana, svæðið sunnan Hringbrautar. Útfærsla hans var
úthugsuð; blönduð stjörnulaga byggð í kringum torg. Blokkir og minni fjöl-
býlishús með góðu rými á milli, leikvöllum og göngustígum.16
Fjórum árum eftir að framkvæmdirnar hófust brast á stríðið. Það kom í
hlut breska hersins að byggja nothæfan flugvöll og var honum valinn staður
í Vatnsmýrinni. Það er til marks um almenna örbirgð að Bretavinnan var
talin einstakt happ. Sveitir landsins þoldu einfaldlega ekki mannfjölgunina
við þáverandi þróunarstig. Braggar voru byggðir til að hýsa hermennina
meðan á framkvæmdunum stóð. Braggarnir, „einsog tunnur sem lágu á
hliðinni hálfgrafnar í jörðu“, sem Einar Kárason lýsir svo ágætlega, breyttust
í varanleg híbýli víðsvegar um bæinn og fylltust af fólki.17 Þetta var hús-
næði sem var hannað til nokkurra mánaða dvalar að hámarki. Hagatorgið
sem samkvæmt hugmyndum Einars Sveinssonar átti að vera miðpunktur
hverfisins hvarf undir braggabreiðu.18
Bæjaryfirvöld höfðu áhyggjur af því að efnaminna aðkomufólk sem flutti
til borgarinnar í von um betra líf væri komið til að vera, jafnvel þó að litla
vinnu væri að fá og aðstæður væru ömurlegar.19 Þær áhyggjur voru á rökum
reistar. Það er erfitt að ímynda sér hversu ömurlegar aðstæðurnar voru í