Tímarit Máls og menningar - 01.06.2013, Síða 141

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2013 · 2 141
an atburðinn í bernsku sinni, en sam-
ræðurnar ganga mjög nærri honum.
Hann fær hann einnig til að grafa aftur
upp gamla jójóið, tákn hinnar bældu
minningar, sem hann hafði geymt árum
saman vafið inn í bómull í kassa inni í
skáp.
Orðaskipti þeirra nafnanna eru oft
hnyttin og nánast leikhúsleg og Mart-
inetti er þar stundum í hálfgerðu hirð-
fíflshlutverki og segir óþægilegan sann-
leika íklæddan skopi. Hann sýnir Mon-
tag fram á tilgangsleysi morðs og sjálfs-
vígs og beinir honum inn á nýja braut.
Sú braut er krókótt, liggur um óþekktar
slóðir, bæði ofan- og neðanjarðar, meðal
annars um japanska blómaskoðun,
hanami, á fund sálgreinanda í djúpum
jarðar sem kynnir honum einkennilega
meðferð við snertihömlun og loks til
hinnar sólríku eyju Porto Santo. Í þessu
ferli rýfur Montag það mynstur vanans
sem líf hans hafði lotið og endurfæðist
með vissum hætti. Hér kynnist lesand-
inn Berlín sem borg hins óvænta, feg-
urðar og margbreytileika, furðuborg.
Hún er jafnvel ekki borg, heldur „land í
landinu, eða eyja“ (78), leikmynd sem
„er hvergi til í heiminum nema hér“
(195) og hún býr yfir nýjum möguleik-
um, „viðbótum“ við lífið sem eru „auð-
sveipar og munúðarfullar“, ólíkt „lífinu
sjálfu“ sem er svo „flókið og harðsnúið“
(206).
Á meðan Montag dvelur á eynni
Porto Santo með Petru konu sinni opn-
ast hugur hans fyrir andránni, fyrir sól,
hafi, strönd og fegurð, og textinn verður
ljóðrænni. Jafnframt eru lögð drög að
sátt Montags við móður sína sem hafði
brugðist honum þegar neyðin var stærst
og hann hafði aldrei fyrirgefið. Sú sátt
felur í sér viðurkenningu á takmörkun
og breyskleika manneskjunnar. Smám
saman hefur Montag hætt að vera „hálf-
ur maður“. Þótt ekki sé hann heill hefur
hann fundið leið „[m]illi þess að „kom-
ast yfir“ og „lifa við““ (30). Til verður
hugmynd um nýjan mann:
Nýr. Maður. Ekki það að ég væri ein-
hver nýr maður, og sjálfsagt var svoleiðis
maður ekki til, en hugmyndin um nýjan
mann var í uppsiglingu, og það var góð
hugmynd. (162)
Sagan leiðir vel í ljós þá miklu afneitun
og bælingu sem tengist kynferðisafbrot-
um. Fórnarlömbum er ekki trúað þegar
þau segja frá reynslu sinni og þau grafa
hana í sálardjúpum sínum. Þetta fálæti
fólks er hér ekki rakið til heimsku held-
ur fremur til skorts á ímyndunarafli því
að brotin eru svo fjarstæðukennd að
fólk getur ekki gert sér þau í hugarlund.
Drengurinn Montag bregst við þöggun
umhverfisins með því að búa sér til nýja
foreldra í eigin hugarheimi, Mömmu-
somm og Luftpabba á himnum, sem
hann getur trúað fyrir sínum hjartans
málum og sem hann er sannfærður um
að muni taka á móti honum ef hann
lætur verða af því að svipta sig lífi. Lýs-
ingarnar á einstæðingsskap og sálar-
kvölum drengsins eru einstaklega nær-
færnar og áhrifamiklar. Honum er líkt
við Lírukassamanninn í lok Vetrarferð-
ar Schuberts „sem enginn vill heyra og
enginn sjá“ (101), einsemd barnsins er
meiri en þess sem er að deyja.
Þeir gerendur kynferðisofbeldisins
sem koma við sögu, faðir Martinettis og
faðir Lísu, eru hversdagsleikinn upp-
málaður, vel metnir menn í augum sam-
borgaranna og framferði þeirra gagn-
vart fórnarlömbum sínum í raun óút-
skýrt. Þótt þeir hafi ekki til að bera þá
afskræmdu útlitsdrætti sem einkenna
ýmis fræg illmenni bókmenntasögunn-
ar á borð við Ríkarð III Shakespeares
eða Hyde Stevensons eru viðlíkingarnar
engu að síður úr dýraríkinu. Skepnulegt
innræti föður Lísu er gefið til kynna