Skessuhorn - 19.12.2018, Síða 96

MIÐVIKUDAGUR 19. DESEMBER 201896
Það er mikilfenglegt að geta gengið
inn í samhengi og hefðir sem fylla
tilveru okkar merkingu. Og forrétt-
indi að sama marki að í amstri dag-
anna og hversdagslífsins fáum við
að stíga inn í helgi jólanna með allt
öðrum hætti en inní nokkuð ann-
að samhengi. Við lifum á tímum
einstaklingshyggju, að mörgu leyti
skiljanlega, og öll mörk og það sem
kalla má sameiginlegt er á floti.
Ekkert er eins hjá neinum og það
sem við ólumst upp við hættir að
vera mælikvarði á allt sem við tök-
um okkur fyrir hendur. Það furðar
sig hvorki nokkur á að fólk brjóti út
af vananum af sjálfsdáðum né fer
veröldin á hliðina ef eitthvað óvænt
breytir helgimyndinni af jólum
æskunnar. Sem er gott, en um leið
berum við ábyrgð á því sem fullorð-
ið fólk að varðveita hið einstaka og
miðla því áfram til barnanna okkar;
einhverju sem gerir þetta tímabil
að mælikvarða á kærleika, elsku og
umhyggju, þar sem fortíð og fram-
tíð renna saman í „nú“ sem er ósk-
andi að við séum fær um að njóta af
innileik, í nánd. Þannig getum við
viðhaldið tengslum við fjölskyldu
og vini þannig að tilgangur lífsins
sé áþreifanlegur; tilgangur lífsins er
nefnilega tengsl.
Ég held að það sé sama hvað-
an við komum, jólin hafa sérstaka
merkingu og taka öllum viðburðum
og helgistundum fram þó að á okk-
ar tímum virðist manni þó eins og
gildi þeirra dyljist undir í efnislegri
umgjörð um það hversu vel við
getum veitt okkur. Á jólum látum
við drauma okkar rætast, eða jafn-
vel enn frekar; við reynum að láta
drauma annarra rætast, og þá helst
barnanna okkar. Það skiptir mig til
að mynda meira máli að einhver
fullnusta og núllstilling eigi sér stað
á jólum heldur en í kringum afmæl-
ið mitt.
Ástæðan er líklegast sú að það
sameiginlega á sér líka stað á jólum,
sú tilfinning að það sé að minnsta
kosti eitthvert augnablik í tíman-
um öllum þar sem allir megi vera
eins nærri því og mögulegt er, að
dvelja í kærleikanum og vera eins
hamingjusamur og maður bara get-
ur orðið. Ég lifi í þeirri von, þó ég
viti að í raun eru litlar líkur á að sú
draumsýn sé veruleiki allra þeirra
sem líða. Um þetta snýst tilfinning-
in fyrir því heilaga sem ég upplifi
og tengi jólum. Hið óvænta er vel-
komið. Eftirvæntingin er hluti von-
gleðinnar sem sakleysi jólabarns-
ins færir okkur og í því er tímalaust
undur. Það eru sannarlega forrétt-
indi að fá að þjóna því samhengi í
sínu starfi.
Trúartilfinningin og
óttaleysið
Í kærleikanum getum við umfaðm-
að og fyrirgefið, umborið og leið-
beint, við getum skapað tilfinningu
fyrir því heilaga þegar við sköpum
augnablik, minningar, merkingu.
Það er mikilvægt að skapa rými þar
sem hver og einn fær að njóta sín
á eigin forsendum því það eru ekki
allir eins og við sjálf; en í því felst
friðurinn innra og ytra, við sjálf
getum bara verið sjálfum okkur trú
og sönn í anda jólanna ef aðrir gefa
okkur það rými.
Að rækta tilfinninguna fyrir því
heilaga er gefandi þáttur þess starfs
að vera prestur. Þá fær maður í við-
kvæmni sinni að vera galopinn en
um leið ber maður ábyrgð á því að
höndla hið heilaga af ábyrgð. Þann-
ig að maður geti jafnvel miðlað
agnarögn af þessum friði, inn í að-
stæður og andrúmsloft þeirra sem
gera sitt besta til að halda tengslum
og tryggð við þennan grundvöll
jólanna sem kristin trú er. Mað-
ur gæti stundum orðið ansi ringl-
aður af því öllu sem er haldið fram
um jólin, kristna trú og þá andlegu
næringu sem við eigum rétt á að fá
aðgang að á þessari helgu hátíð.
Á jólunum virðist manni og von-
ar að allar manneskjur stefni að sátt;
þrætur og deilur eru lagðar til hlið-
ar, þeir sem eiga almennt aldrei nóg
verða þakklátir fyrir það sem þeir
hafa – og hefðin hefur líka kennt
okkur að engin vegalengd virðist
óyfirstíganleg; svona í orði kveðnu.
Kannski fær allt bara að vera eins
og það á að vera, þegar við horfum
til baka. Að minnsta kosti er það
mín reynsla að ég hef aldrei á æv-
inni horft til baka og sagt við sjálf-
an mig, „æ það hefði nú verið betra
að þessi jól hefðu verið öðruvísi“.
Og ég er af þeirri kynslóð sem hef-
ur þurft að læra að það geta ekki og
þurfa ekki öll jól að vera eins allt-
af. Svo lengi sem við upplifum ör-
yggi, frið – jafnvel smá fögnuð – þá
eru jólin eins og þau eiga að vera,
heilagur tími. Það verður merkilegt
að fá að reyna það í fyrsta skipti
þessi jól að mega túlka þennan at-
burð, þessi jól, og skera þannig gat
á himnuna á milli hins heilaga tíma
og staðarins og stundarinnar. Sjá
hvort að það takist að veita ljósi ei-
lífðarinnar og sakleysi Jesúbarnsins
inn í vitund þeirra sem hlusta. Ég
hlakka til.
Skapandi nálgun á það
sem mestu skiptir
Þegar maður nálgast hlutina með
skapandi hætti þá minnkar ótt-
inn við að manni verði refsað –
eða öllu heldur – maður hefur því
meiri trú á að manni takist ætlunar-
verkið þegar maður er jákvæður og
sveigjanlegur. Þá erum við í kær-
leikanum, ekki bara til okkar sjálfra
heldur gagnvart þeim sem að okkur
snúa og jafnvel Guði. Ef við erum
svo heppin að hafa einhverja hug-
mynd um hvað eða hvernig hann
er í hugum okkar sjálfra, þá kem-
ur tilfinningin fyrir hinu heilaga
til okkar með mismunandi hætti.
Hjá einum er það sósan, hjá öðr-
um hrein nærföt, jólabaðið, and-
aktin áður en bjöllunum er hringt,
eftirrétturinn sem er alltaf eins,
tímalaus hefð – sem þó hófst ein-
hverntíma. En í ofgnógtinni reyn-
ist stundum erfitt að halda einföld-
um hlutum „sérstökum“ og ef all-
an ársins hring er alltaf ís, nammi
og allar þessar kræsingar, þá verður
erfiðara og erfiðara að meta mun-
inn á því hvað er hversdagslegt og
hvað eru lífsgæði eða munaður. Líf
og fjör er ekki hægt að bera saman
við þann djúpstæða fögnuð og sátt
sem samhengi jólanna býður uppá.
Þegar allt gengur upp. Gefi Guð
þér þá náð að taka þessa tilfinningu
með inní skammdegismánuðina
sem taka við. Eftir jólin, þegar við
stígum útúr hinum afmarkaða tíma
sem hjálpaði okkur til að núllstilla
kerfið þá er vert að velta því fyrir
sér hvernig við getum umskapað
hversdaginn án þess að vera klyfjuð
af hefðum og þrúgandi skyldum?
Jólin ættu að minna okkur á það
hvernig hin skapandi nálgun getur
alltaf átt við í viðfangsefnum lífsins.
Þegar við dveljum í öryggi þeirra er
vert að draga lærdóm af helgi þeirra
og trúartrausti. Takist þér að halda
því í huga og hjarta, þá fylgir hlýja
og lærdómur, skilningur og fyrir-
gefning inn í nýja árið. Guði sé lof
og þökk fyrir allt þetta djúpstæða
samhengi sem við viljum þreifa á
svo jólin geti komið. Heims um
ból. Allt er til reiðu. Hjörtun opin.
Helgidómur hjartans
Það er í hjörtum okkar sem jólin
ganga í garð og það er í þeim líka
sem þar sem við getum núllstillt og
fyllst sælukennd og friði, því allt sé
frá, það nálgast helgar tíðir. Jólin
ganga í garð með ýmsum hætti.
Við Íslendingar eigum ótrúlega
margt til enn sem markar raunveru-
lega sérstöðu, þar sem einhver and-
legur þráður er í þessu húllumhæi
öllu. Kannski er það arfleifð bóka-
þjóðarinnar. Við virðumst hugsa
fyrir því hvernig við viljum nærast
andlega – með góðri bók úr flóð-
inu – og þá og þó virðist það jafnvel
vera soldið spari. Og við stelumst
til að sinna andlegu þörfunum líka í
hliði himinsins og helgidómi hjart-
ans. Það má víst alveg kíkja í messu
á jólum án þess að nokkur fari að
velta því fyrir sér hvort það sé eitt-
hvað að manni. Það er að segja – án
þess að fólk fyrirverði sig fyrir að
hafa þörf fyrir helgisiðina og pláss
fyrir hugsunina um að hið heilaga
hafi hljómgrunn í sál þess sem vill
vera í tengslum. Ég nefndi tengsl
við fortíð og framtíð. Tengslin við
sjálfa/n sig er líka grundvallaratr-
iði: og slíkan munað er margur til-
búinn að borga mikið fyrir, í einka-
tímum. Kannski er það alltof vand-
ræðalegt í samanburði og metingi
samtímans, þegar fólk viðurkennir
að það þurfi á kirkjunni að halda?
En kirkjan er ekki formsins vegna
– þegar skíra, ferma, gifta þarf og
jarða – heldur til þess að hið heil-
aga hafi pláss. Það er ekki markmið
nokkurs trúfélags held ég, að ein-
staklingurinn þurfi á því að halda.
Merking, tilgangur og gildi safnaða
Þjóðkirkjunnar er metinn í félags-
legu samhengi og heilögu, það er
frátekinn staður fyrir þig og frið
þess sem fæðist í hjarta á hverju ári.
Við myndum samfélag safnaðarins
með því að vilja vera til staðar fyr-
ir hvert annað og varðveita það sak-
leysi og þá samhyggð sem er hjart-
anu næst.
Þannig ganga jólin í garð, bæði
í þéttbýlinu og dreifðum sveit-
um Vesturlands, að þau sem meta
og virða þetta samhengi og sam-
leið kristni og þjóðar koma saman
og fagna. Gleðjast yfir því að sagan
af unga parinu sem hélt til Bethlem
og fæddi þar í fjárhúsinu barnið
sjálft, Guðs barnið Jesús Krist. Og
englarnir sungu.
Í sögunni er allt
Þessi saga er mikilvægari en orða-
gjálfur um neysluhyggju, valda-
stofnanir, spillt stjórnmál, sjálfs-
upphafningu og svik. Á endanum
felur hún þetta allt í sér – eins og
við þekkjum – en allt það ljóta get-
ur engum skugga komið á hið heil-
aga. Þegar þú lokar augunum þá er
logi þess hreinn en hið ljóta er horf-
ið. Og það er sagan af hinu guð-
dómlega í öllum mönnum, fæðingu
barnsins, hjá fátækum foreldrum, í
gripahúsi. Þar ríkir hið góða eitt og
er barmafullt af elsku og auðmýkt.
Láttu elsku Krists vera leiðarljós
þitt, eins og stjarnan var vitringun-
um, og mundu að það er hvorki né
verður bara ein leið til þess að finna
það í hjarta sér hvernig veruleik-
inn talar til manns. Hann gerir það
kannski á jólunum hjá mörgum, en
það breytir því ekki að hvern dag
höfum við ástæðu til að þakka fyr-
ir allt það sem við höfum fengið að
njóta. Munum við að þakka fyrir
þessa næmu og nánu tíð, þar sem
kraftaverkið, undrið og hið óvænta
fá að vera þau sjálf, og koma okk-
ur jólaskapið með nýjum og nýjum
hætti? Verum opin fyrir því að þessi
jólin þá muni þau koma til okkar
öðruvísi en áður, og sjá! Þau koma.
Það sem ég hef meiri áhyggjur
af er að um alla framtíð verða að-
ferðir okkar til að nálgast hið heil-
aga breytingum háðar og nú þeg-
ar – í öllu kaup-hlaupinu og hruna-
dansi kapítalsins – virðist leiðin sí-
fellt greiðari og auðveldari; jafn-
vel bara „easy way out!“ Tilfinning
barnanna fyrir hinu heilaga dofnar
sífellt. Þú hræðir börn ekki til þess
að kunna að meta neitt. Ég spyr þig
og mig því; hvernig mun takast að
miðla því um framtíð hvernig lotn-
ing eða djúp virðing hefur áhrif á
okkur – og hvernig fá næstu kyn-
slóðir skilið að hið heilaga lætur
okkur líða eins og við viljum í raun
verða betri manneskjur? Þetta eru
mikilvægustu lexíurnar. Og þær eru
sprottnar af því að við elskum.
Við höfum hvert og eitt okkar
aðferðir til að skoða sögu okkar og
lífsafstöðu, við viljum skilja hvers-
vegna við gerum það sem við verð-
um að gera; í stað þess að gera það
sem væri skynsamlegt eða kæmi
okkur sjálfum betur í stóra sam-
henginu. Ég reyni að heiðra þær
tilfinningar sem gerðu mig ung-
an að árum að miklu jólabarni og
svo horfi ég í mildi á öll þau mistök
sem ég var búinn að eigna öðrum
og fyrirgef. Ég fyrirgef sjálfum mér
og mínum, svo samferðafólki öllu –
og anda djúpt. Af því fæðist vonin.
Og með von í hjarta get ég enn á
ný tekið allt í sátt. Allan hringinn.
Á núllpunktinum.
Þetta eru engar reglur held-
ur bara hringur, hringur utan um
heiminn; fjallahringur og sjóndeild-
ar. Sannkallað núll, tóm – nýtt upp-
haf! – sem við getum stigið inní og
notið, í flæði jólanna. Þar er gleði
ást og friður.
Megi andi þinn endurnærast þessi
og jól og friður Guðs vaka yfir ykkur.
Arnaldur Máni Finnsson
á Staðastað
Núllstilling jólanna