Heimsmynd - 01.03.1986, Side 91

Heimsmynd - 01.03.1986, Side 91
Dr. Laufey Steingrímsdóttir næringar- fræðingur. Dýrt að borða óhollan mat Þaö er augljóst mál að mataræði ís- lendinga hefur mikið breyst á undanförn- um áratugum. Manneldisráð íslands hef- ur tvívegis staðið fyrir rannsóknum á neysluvenjum íslendinga, sú fyrri var gerð árið 1939 og sú síðari árið 1979. Þessar rannsóknir leiða í ljós að vanda- mál nútímans varðandi mataræði eru nokkuð annars eðlis en þau vandamál, sem við blöstu fyrir fjórum áratugum. Hér áður fyrr var skortur á nauðsyn- legum næringarefnum helsta vandamálið en nú er það frekar óhóf og ofneysla, sem ógnar heilsu fslendinga, að því er Laufey Steingrímsdóttir næringarfræð- ingur segir. „En mataræðið hefur þó breyst til batnaðar þrátt fyrir nöldrið í okkur nær- ingarfræðingum, alla vega er um meiri fjölbreytni að ræða og völ á nægum og hollum mat.“ Þrátt fyrir þær miklu breyt- ingar sem orðið hafa á mataræðinu hefur komið í ljós að fitan í fæðunni er svipuð að magni og áður var, því að um fjörutíu af hundraði orkunnar kemur úr fitu sam- kvæmt báðum könnunum. Munurinn er fyrst og fremst fólginn í því, að hér áður fyrr var fitan sýnilegri en nú er hún frek- ar dulin, til dæmis vegna djúpsteikinga eða í sælgæti, unnum kjötvörum og öðru þess háttar. Hvernig fæðan er matreidd skiptir því ekki síður máli en sjálft hrá- efnið," segir dr. Laufey Steingrímsdóttir. —Margir velta fyrir sér spurningunni hvort það sem telst til hollrar fæðu sé ekki dýrara í innkaupum en til dæmis fljótmatreidd fæða. Að mati næringar- fræðinga er slíkt ekki raunin eða ætti ekki að þurfa að vera það. „Fiskur og lifur eru hvoru tveggja hollur matur og einhver ódýrasta fæða, sem völ er á. Sama gildir um brauð, kartöflur, mjólk- urvörur og sérstaklega skýr,“ að sögn Laufeyjar. „Á hinn bóginn eru margar unnar kjötvörur síður en svo ódýrar og sama gildir um ýmis konar tilbúna rétti. Auðvitað er margt grænmeti dýrt, því miður, en hins vegar eigum við líka völ á ódýru grænmeti, rófum, gulrótum og hvítkáli til dæmis,“ segir Laufey, sem leggur áherslu á að fólk borði meira af fiski, kartöflum, brauði, mögrum mjólk- urvörum og grænmeti en minna af smjöri og annarri harðfeiti. Nú er mikið talað um nauðsyn þess að neyta minna salts og minni fitu og kvarta ýmsir undan því að maturinn verði ólyst- ugri fyrir vikið. Því svarar Laufey til að svo þurfi alls ekki að vera. „Hollur matur er góður matur, kjarni málsins er að kunna að matreiða hráefnið rétt, án þess að drekkja matnum í feiti og kæfa allt bragð með salti. Djúpsteiking er sjálfsagt óhollasta matreiðsluaðferð sem hugsast getur en hún er því miður að verða svo til allsráðandi á ýmsum skyndibitastöðum og ýmislegt bendir til þess að steiktur matur sé að verða æ algengari í heima- húsum. Af hverju ekki að nota ofninn aðeins meira?“ spyr Laufey. „Það tekur til dæmis enga stund að grilla fisk, prensl- aður með olíu og kryddaður er hann herramannsmatur að fimmtán mínútum liðnum." Að sögn Laufeyjar er það útbreiddur en um leið hrapalegur misskilningur, að hollt mataræði útheimti einhvers konar meinlætalifnað. Þessi rótgróna ranghug- mynd, að hollur matur sé vondur, á sjálf- sagt upptök sín í ömurlegum endurminn- ingum um hnausþykkan og kaldan hafra- graut eða ámóta kræsingar sem allar urðu að hverfa af diskinum. Og hver voru rökin? Þetta var svo hollt. Sann- leikurinn er auðvitað sá, að hollur matur getur verið hvort sem er, vondur eða góður, allt eftir því hvernig hann er mat- reiddur. Laufey segir að umfjöllun um matar- æði hafi einkennst um of af umræðu um hættulega sjúkdóma og slíkt sé ekki væn- legt til árangurs. „Jafnvel svo að einstaka fæðutegundir hafi verið tengdar alvar- legum sjúkdómum. Slík umræða vekur fyrst og fremst ótta hjá fólki, en það er mikilvægt að vekja áhuga fólks á hollum lifnaðarháttum og þeirri ánægju, sem er því samfara að lifa heilbrigðu lífi og borða hollan mat.“ súrefnisþörf hjartans. Það veldur breyt- ingum á hjartariti, sérstaklega aukinni boðleiðni og aukinni tilhneigingu til hjartsláttaróreglu, sem kann að geyma skýringu á aukinni tíðni skyndidauða meðal reykingafólks. Loks hefur níkótín áhrif á blóðflögur og æðaþel, frumulagið, sem klæðir æðakerfið að innan. Það esp- ar blóðflögur til klumpunar en dregur úr hæfni æðaþelsins til að verjast blóðsega- myndun. Þetta er að minnsta kosti hluti skýringarinnar á því hve mjög tíðni kransæðastíflu hefur aukist hjá þeim sem reykja. Þessi áhrif stuðla einnig beinlínis að æðakölkun, en þar á jafnframt kolsýrlingur hlut að máli, sem einnig finnst í tóbaksreyk. Magn kolsýrlings, sem berst inn í blóðrásina er að sjálf- sögðu háð reykingamagni. Talið er að reykingamenn innbyrði allt að átta sinn- um meiri kolsýrling en leyft er á vinnu- stöðum, til dæmis bílaverkstæðum. Þar sem kolsýrlingur bindst blóðrauðanum ryður hann súrefninu frá og minnkar framboð þess til vefja líkamans og þar er hjartað að sjálfsögðu meðtalið. Enn eru ótalin áhrif reykinga á háþétt- ni lipóprótein (HDL), góða kólesterólið svokallaða, sem hefur verndandi áhrif gegn æðakölkun. Talið er að þessi sam- eind gegni einhverskonar hreinsihlut- verki og fjarlægi kólesteról úr æðum og flytji til lifrarinnar, sem vinnur úr kólest- eróli ýmis efni. Þetta hreinsikerfi er öflugra í konum en körlum og kann að skipta sköpum um mismunandi tilhneig- ingu kynjanna til æðakölkunar. Það er einnig öflugra í erfiðsivinnu- og íþrótta- mönnum en kyrrsetumönnum. Reyking- ar minnka magn þessarar sameindar í blóði bæði karla og kvenna og draga þannig úr vörnum líkamans gegn því að kólesteról hlaðist upp í æðaveggjum. Loks skal þess getið að reykingar minnka kransæðablóðflæði í sjúklingum með kransæðaþrengsli. Þar sem súrefnisinni- hald blóðsins hefur á sama tíma minnkað af völdum kolsýrlings og súrefnisþörf hjartans aukist af völdum níkótíns, er ekki hægt að segja annað en að alhliða árás sé gerð á heilsu hjartavöðvans og ekki furða þótt afleiðingarnar séu oft sorglegar. KYRRSETA - HREYFING Flestar rannsóknir benda til að kyrr- seta sé einn af áhættuþáttum kransæða- sjúkdóma en þó ekki eins veigamikill og þeir, sem fjallað er um að framan. Lík- amlegt erfiði og íþróttaiðkun virðast hins vegar hamla gegn þeim. Rannsókn á tæp- lega 17 þúsund Harvardstúdentum er sennilega kunnust. í henni kom á daginn að eftir útskrift var öfugt samband á milli íþróttaiðkunar og heildardánartíðni, svo og dánartíðni af völdum kransæðastíflu, heilablóðfalla. lungnasjúkdóma og meira að segja krabbameina. Þetta öfuga sam- band ríkti þótt tekið væri tillit til mismun- HEIMSMYND 91
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132
Side 133
Side 134
Side 135
Side 136
Side 137
Side 138
Side 139
Side 140

x

Heimsmynd

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Heimsmynd
https://timarit.is/publication/1408

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.