Heimsmynd - 01.07.1990, Page 8

GANGA PRUNSKIENE . . .
Þegar Prunskiene, forsætisráðherra Lit-
háen, heimsótti Hvíta húsið í vor fékk
hún ekki glæsilegar móttökur. Hún
þurfti að draga upp sovéska vegabréfið
sitt við hliðið, þar sem hún stöðvaði bíl
sinn, og ganga upp tröðina til móts við
Bandaríkjaforseta alein. Ólíklegt er að
kynjafordómar hafi ráðið ferðinni því
skemmst er að minnast þess að forseti
íslands fékk glæsilegar móttökur á lóð
Hvíta hússins fyrir rúmu ári. Báðar
þessar konur eru fulltrúar smáþjóða en
frú Prunskiene fékk að kynnast því
hvernig er að vera fulltrúi lítillar þjóðar sem á undir högg að
sækja í realpolitik alþjóðastjórnmálanna.
Heimurinn horfir nú á sovéska heimsveldið leysast upp í
frumeindir sínar. Eistland, Lettland og Litháen heimta sjálf-
stæði. Lýðveldin Úkraína, Moldavía, Georgía og Azerbajan
vilja einnig aðskilnað. Annars staðar í Sovétríkjunum er log-
andi ágreiningur ólíkra þjóðemis- og trúarhópa. I ofanálag
virðist almenningur ekki hafa nokkra trú á perestrojku Gor-
batsjevs þótt hann álíti umbótastefnu sína í efnahagsmálum
álíka mikilvæga og rússnesku byltinguna. Glasnost eða opnun-
arstefnan leiddi til hruns kommúnismans þó svo að ýmsir for-
kólfar vestrænna ríkja vilji þakka sjálfum sér þá þróun. Gor-
batsjev gat lítið aðhafst gagnvart falli einræðisríkjanna í Aust-
ur-Evrópu. Hann vissi að sú þróun slakaði á spennunni milli
austurs og vesturs en enginn gat séð fyrir hið algera hrun hug-
myndafræði kommúnismans í þessum heimshluta né þá keðju-
verkun sem af hlytist. Og ef Sovétmenn óttast eitthvað er það
sameinað og öflugt Þýskaland.
Því fær Gorbatsjev að heyra það nú, fimm árum eftir að
hann tók við forystu, að honum hafi mistekist. Hinum megin
Atlantsála segja menn að Bush sé auli sem borði bökur en
ekki steikur eins og almennileg vöðvabúnt. Harðlínumenn á
hægri kantinum skammast yfir því að bandarísk stjórnvöld
skuli ekki hafa nýtt sér misheppnaða valdaránstilraun í Pan-
ama á síðasta hausti og hvað þau eru leiðitöm við kínverska
harðstjóra eftir fjöldamorðin á Tianamen torgi
fyrir ári. Þessir sömu aðilar fárast yfir því að
forsetinn, sem hefur áhuga á umhverfismálum,
býður talsmönnum homma í Hvíta húsið og
þurfa þeir engan passa að sýna við hliðið. For-
ystusauður harðlínumanna. Patrick Buchanan,
ávítar forsetann og segir: Loks þegar Litháen
tók þá ákvörðun að hrökkva eða stökkva og
þessi litla þjóð stóð upp, hugrökk og einsömul,
og bað hið Mikla Lýðveldi um viðurkenningu,
var svar okkar að snúa við henni baki og með
fágaðri rödd hlutleysisins báðum við fórnar-
lamb og nauðgara um að halda aftur af sér . . .
Ameríkanar hafa sterka réttlœtiskennd. Þeir líða ekki utanríkis-
stefnu sem byggir á köldu mati og horfir framhjá þjáningu lít-
illar þjóðar til að halda uppi kurteislegum samskiptum við kúg-
ara hennar.
En frú Prunskiene gekk upp tröðina alein.
Og þannig eru örlög margra smáþjóða. A taflborði stór-
veldanna eru þær peð sem stundum má fórna fyrir aðra og
mikilvægari hagsmuni. Og allir skilja hagsmunina, stjórnmála-
menn og stjómmálafræðingar, fréttamenn og sendifulltrúar.
En þjáninguna þekkir enginn nema fómarlambið.
Tími ólgu og upplausnar er framundan. Þótt stórveldi liðist
sundur er heimurinn að þjappast saman. Örlög Sovétríkjanna
eða sameinaðs Þýskalands eru örlög okkar. A Islandi býr
smáþjóð. í áranna rás hafa þjóðir sem minna mega sín þurft
að lúta lögmálum realpolitikur þegar viðameiri hagsmunir
stórvelda eða valdablokka hafa setið í fyrirrúmi. Evrópa er að
sameinast og óvíst er hver hlutur íslensku þjóðarinnar verður í
því dæmi - vonandi ekkert í líkingu við göngu frú Prunskiene.
FRAMLAG
Ólafur Hannibalsson
er orðinn þekktur fyrir
ítarlegar úttektir sínar á
gangi mála í viðskiptalífinu.
Hann hefur vikum saman
safnað upplýsingum um
stöðu Arnarflugs, sögu
félagsins og framtíðarhorfur.
Ásdís Egilsdóttir
er einn af lausapennum
HEIMSMYNDAR. Hún
kennir miðaldabókmenntir
við Háskóla Islands og sá
um þáttaröðina
Menntakonur á miðöldum í
Ríkisútvarpinu. í þessu blaði
fjallar Ásdís um viðfangsefni
Margrétar Guðmundsdóttur
sagnfræðings sem er útgáfa
og rannsókn á dagbókum
Elku Björnsdóttur en hún
var verkakona í Reykjavík á
fyrstu áratugum aldarinnar.
Hafliði Vilhelmsson
skrifar endrum og eins
greinar í HEIMSMYND.
Eftir hann hafa komið út
tvær skáldsögur og vinnur
hann nú að þeirri þriðju sem
ku fjalla um Islendinga á
erlendri grundu en það er
einmitt viðfangsefni Hafliða
í grein hér í blaðinu.
Pjetur Hafstein Lárusson
er skáld. Hann skrifar í
þetta blað um efni sem
flestum skáldum er hugleikið
- konur. Pjetur Hafstein
skrifar um frekar konur.
Laufey E. Löve
hefur lokið námi í
stjórnmálafræði við Háskóla
íslands. Hún starfar sem
blaðamaður og skrifar í
þessu blaði grein um Vífil
Magnússon arkitekt og konu
hans Höllu Hannesdóttur en
Odd Stefán ljósmyndaði
heimili þeirra í bak og fyrir.
8 HEIMSMYND