Heimsmynd - 01.10.1992, Blaðsíða 56

vorum. Það hefði engum forseta á fundi kjósenda hér í bæ haldist uppi
að neita henni um orðið þó að beint væri boðað og auglýst að
kjósendur einir mættu tala. Hún var undanþegin harðstjórn tískunnar
- hún ein. Þess verður vart langt að bíða að jafn sjálfgefið verður að all-
ar konur mæli, eigi síður en karlar, málum öllum og ráði og þá mun
Þorbjargar minnst og menn skilja hvílíkur brautryðjandi hún var.“
Tobbukot
Um 1860 festi Þorbjörg kaup á litlum steinbæ við Skólavörðustíg,
rétt fýrir ofan Hegningarhúsið, þar sem nú stendur hús Sparisjóðs
Reykjavíkur og nágrennis. Bærinn var aðeins um sjö metrar á lengd og
fimm metrar á breidd. Niðri var ein stofa og eldhús en uppi tvö her-
bergi undir súð. Þarna bjuggu löngum hjá henni ættingjar og ljós-
móðurnemar. A skólaárum bjó þar til dæmis Einar Benediktsson
skáld, bróðursonur Þorbjargar, sem um margt líktist hinu stórbrotna
föðurfólki sínu. Þá tók hún litla telpu að sér, systurdóttur sína, Olafíu
Jóhannesdóttur, sem ólst síðan upp hjá henni sem væri hún hennar
eigin dóttir. Ólafía varð meðal merkustu kvenna og er af henni mikil
saga. Hún braut sjálf menntamúrinn í Lærða skólanum í Reykjavík og
varð fýrst kvenna til að ljúka þaðan prófi úr fjórða bekk. Síðar fluttist
Ólafía til Noregs og varð þar fræg fýrir afskipti sín af líknarmálum.
Að hætti þeirra tíma var Þorbjörg ætíð nefnd frú Svendsen en
gárungarnir kölluðu litla kotið hennar Tobbukot. Séra Syeinn
Víkingur segir þó að þar hafi um árabil verið eitt þeirra heimila „sem
hæst bar í Reykjavík að andlegri reisn og áhrifanna þar gætti á mörg-
um sviðum bæjarlífsins og voru furðulega máttug og sterk.“ Benedikt
Sveinsson var tíður gestur hjá systur sinni. Einum af ljósmóður-
nemunum sem þar voru til húsa segist svo frá:
„I litla húsið hennar við Skólavörðustíg söfnuðust saman gestir sem
erindi áttu við hana og bróður hennar, Benedikt Sveinsson alþingis-
mann... Á heimili Þorbjargar var fylgst með átökunum sem þá stóðu
yfir í stjórnmálum þjóðarinnar af brennandi áhuga. Enginn sem var
þar til húsa komst hjá því að hrífast af eldlegum áhuga þeirra systkina
og baráttuhug fýrir öllu því sem þau töldu landi og þjóð til heilla.“
Síðar reistu þær mæðgur Þorbjörg og Ólafía lítið timburhús við
hlið Tobbukots, Skólavörðustíg 11A, og þar bjó lengi önnur merk
fjölskylda, Benedikt Sveinsson yngri, alþingismaður, og kona hans,
Guðrún Pétursdóttir, með stóran barnahóp, þar á meðal Bjarna Bene-
diktsson, síðar forsætisráðherra.
Grímuklædd kona í skemmdarverkum
Þorbjörg ljósmóðir lét sér ekki nægja að tala á opinberum manna-
fundum, líklega fyrst kvenna hér á landi svo að nokkru næmi. Hún var
„aktívisti“ og tók jafnvel þátt í skemmdarverkum. Benedikt, bróðir
hennar, lenti í miklum deilum við voldugasta danska kaupmanninn í
Reykjavík, H. Th. A. Thomsen. Benedikt bjó þá á Elliðavatni og var
orðinn landsyfirréttardómari. Thomsen kaupmaður átti hins vegar
veiðirétt í Elliðaám og líkaði Bendikt og öðrum bændum við árnar
það illa að Thomsen lét þvergirða árnar við ósa þeirra og hirti alla laxa,
sem upp gengu, í laxakistur sínar. Benedikt taldi að ólöglega væri að
farið og fléttuðust þessar deilur inn í sjálfstæðisbaráttuna þar sem
Thomsen var danskur. Þetta var útlagt sem deilur íslendinga við hið
danska vald. Benedikt reyndi árum saman að klekkja á kaupmann-
inum með ýmsum ráðum, meðal annars stíflugerð og áveitu-
framkvæmdum auk málaferla. Þessar deilur Benedikts ásamt drykkju-
skap og óreiðu áttu þátt í að hann var settur af sem dómari. Eftir það
hóf hann - með dyggri aðstoð Þorbjargar, systur sinnar - stórfellda her-
ferð gegn eignayfirráðum Thomsens á Elliðaám og var þar ýmsum
meðölum beitt, harðskeyttum áróðri - og beinum aðgerðum. Minnti
Þorbjörg þá helst á kvenhetjur Islendingasagna sem særðu hetjurnar til
Við Elliðaár. Húsið er líklega veiðihús Thomsens kaupmanns. Við
hann áttu systkinin Þorbjörg og Benedikt Sveinsson í heilögu stríði.
Hún eggjaði til skemmdarverka á laxakistum kaupmannsins og fór
sjálf að sögn í karlmannsklæðum að næturþeli til að taka þátt í þeim.
blóðugra hefnda og vígaferla.
Árum saman logaði allt í deilum og óeirðum út af laxamálum í
Elliðaám. Steininn tók þó úr sumarið 1879 er laxakistur Thomsens
kaupmanns voru þrisvar sinnum brotnar og eyðilagðar að næsturþeli,
í eitt skipti af grímuklæddum hópi manna. Var sagt að Þorbjörg
Sveinsdóttir hefði ekki einungis eggjað til þeirra athafna heldur einnig
búið sig í karlmannsföt og verið í hópi kistubrotsmanna. Skemmdar-
verkamenn höfðu og lagt á ráðin heima hjá henni.
I fangelsi
Fangavörðurinn í Hegningarhúsinu neitaði að setja Þorbjörgu í fanga-
klefa þó að hún hefði verið úrskurðuð í gæsluvarðhald.
Til þess að uppræta þessa illvígu skæruliðahreyfingu greip nú
Hilmar Finsen landshöfðingi til þess ráðs að skipa Jón Jónsson, sem
yfirleitt gekk undir nafninu
Jón ritari, rannsóknardómara
í málinu. Hann var frægur
fýrir hörku í slíkum málum.
Jón ritari brá skjótt við og hélt
á heimili Þorbjargar við
Skólavörðustíg (Tobbukot)
Jón ritari, rannsóknar-
dómarinn í Elliðaármálum,
setti Þorbjörgu fárveika í
fangelsi fyrir aðild sína að
málinu og hlaut ámæli fyrir.
HEIMS
56
MYND