Heimsmynd - 01.10.1992, Síða 58

og krafði hana sagna. Þegar honum fannst hún ekki svara nógu
greiðlega úrskurðaði hann hana í varðhald í Hegningarhúsinu. Þannig
stóð þá á að hún var fárveik af heimakomu, en rannsóknardómarinn
lét sig það engu skipta. Þegar út í Hegningarhúsið kom neitaði
Sigurður Jónsson fangavörður að setja hana í fangaklefa svona veika.
Hann horfði skilningslaus á rannsóknardómarann og sagði að Þor-
björg hefði hjúkrað konu sinni og börnum og meðan hann væri hús-
bóndi í Hegningarhúsinu skyidi hún ekki látin veik í fangaklefa, en í
stofu sinni gæti hún legið í góðu rúmi, og hann skyldi ábyrgjast að
enginn talaði þar við hana né kæmi inn til hennar án hans leyfis.
Mæltist þessi varðhaldsúrskurður einnig afar illa fyrir í Reykjavík því
að Þorbjörg naut almennra vinsælda og virðingar. Margir töldu hana
píslarvott. Þorbjörg Sveinsdóttir sat þó aðeins þessa einu nótt í gæslu-
varðhaldinu. Séra Matthías Jochumsson var þá ritstjóri Þjóðólfs í
Reykjavík og gefur þessa lýsingu á fangelsun hennar í söguköflum
sínum:
„Þorbjörg var ein sem Jón ritari tók um nótt og „setti inn“ fyrir
óspektir. Var þá nýfætt barn hjá mér og kona mín sjálf veik af kíg-
hósta og barnið veikt. Vissi ég ekkert um það og fór upp í Þingholt að
sækja Þorbjörgu sem ljósmóður. Þetta var fyrir dag í hlákumyrkri. Ég
greip í tómt því að hina sömu nótt hafði Þorbjörg verið tekin. Braust
ég óðar inn til hennar í þinghúsið. Leit hún þá upp af fletinu þar sem
hún lá og aumkunarlegri mannsmynd hafði ég aldrei séð því að allt
andlitið var bólguhella af heimakomu. „Svona er nú komið fyrir mér,“
sagði hún með sárveikum rómi. „Verið þér róleg, út skuluð þér óðara,“
sagði ég og áður en birti hafði hún fengið lausn, þó ekki fyrr en ég
vakti upp landshöfðingjann og fékk skipun hans að henni skyldi óðar
sleppt.“
Hún brotnaði niður
Séra Matthías vildi þó ekkert skipta sér af Elliðaármálum í blaði
sínu og kallaði það óþrifamál. Hann segir: „Þorbjörg yfirsetukona
þótti pottur og panna í aðförum bænda með Benedikt að brjóta
veiðikisturnar úr ánum. Veitti hún mér óþvegin orð og sakaði um
beinan níðingsskap að ég fylgdi ekki bróður sínum í því máli - ellegar
mér gengi hugleysi til. Ég kvaðst fylgja bróður hennar í anda en
aðvaraði hana að brjóta ekki svo berlega lögin. Hún hamaðist því
meira, barðist um og grét beisklega."
Jón ritari, rannsóknardómarinn, fékk geysilegan álitshnekki vegna
harðneskjulegrar framkomu sinnar við Þorbjörgu og fangelsunin mun
hafa haft mikil áhrif á þessa geðstóru konu. Hún brotnaði niður. Er
dæmt var í málinu hlaut Þorbjörg þyngstu sektina, 40 krónur, og
skyldi 12 daga einfalt fangelsi koma í stað sektar ef hún yrði ekki
greidd.
Þorsteinn Thorarensen rithöfundur segir að eftir þetta hafi Þor-
björg farið að verða undarleg í háttum og sama sumarið og dómurinn
var upp kveðinn tók hún upp á því að flytja inn til Bendikts Gröndals
skálds sem þá hafði um skeið legið í látlausu fylleríi eftir lát konu sinn-
ar. Virðist svo vera sem þau hafi ætlað að verða hjón en kannski hefur
Þorbjörg þó fyrst og fremst viljað draga skáldið upp úr eymd sinni.
Hún var vön að hafa drykkjumenn í kringum sig, fyrst föður sinn, svo
Benedikt, bróður sinn. Ekki varð þó sambúðin við Gröndal löng,
aðeins nokkrar vikur eða mánuðir. Eftir þetta tók Þorbjörg sig upp og
hélt til Kaupmannahafnar þar sem hún dvaldi næstu þrjú árin. Mun
erindi hennar hafa verið það að framfylgja máli sínu vegna laxakistu-
brotanna fyrir hæstarétti. Varð hún nánast sinnisveik meðan málið var
fyrir rétti. Dómur hæstaréttar féll loks á þá leið að Þorbjörg var dæmd
í 8 daga fangelsi í stað peningasektar. Mun hún þó aldrei hafa þurft að
afplána þann dóm því að Tryggvi Gunnarsson hjálpaði henni til að
sækja um konungsnáðun.
Píslarvottur í augum fátæklinga
Eftir þessar þrengingar náði Þorbjörg sér upp úr þunglyndinu og
nú hófst nýtt tímabil í ævi hennar og stórlyndi hennar og kjarkur var
sem aldrei fyrr. Meðan hún var enn í Kaupmannahöfn komst hún í
samband við einn af helstu fjáraflamönnum Islendinga um þær
mundir, Eggert Gunnarsson, og hugðist nú, þótt kvenmaður væri,
fara út í stórfellda kaupsýslu með honum. En Eggert var kominn í
botnlausar skuldir og flúði af hólmi til Ameríku þegar á reyndi. Þá
hugðist Þorbjörg gerast Ameríkuagent og gangast fyrir
Vesturheimsferðum Islendinga í stórum stíl en einnig það fyrirtæki
hennar misheppnaðist.
Er hún kom til Reykjavíkur slasaðist hún, er hún datt niður í kjall-
aratröppur í myrkri, og lét þá af öllum hugmyndum um að gerast
fjáraflakona. Eftir það helgaði hún sig eingöngu ljósmóðurstörfum og
lækningum auk þess sem hún tók sem áður virkan þátt í stjórnmálum
og réttindamálum kvenna. Hún var álitin píslarvottur af öllum al-
menningi í höfuðstaðnum og vinsældir hennar voru sem aldrei fyrr,
ekki síst meðal fátæks fólks. Hún var ávallt reiðubúin að hjúkra og
hjálpa þeim sem áttu um sárt að binda og það var trú fólks að höndum
hennar fylgdi dularfullur lækningamáttur.
Konur virkjaðar til átaka
Arið 1889 var dómkirkjuprestsembættið laust í Reykjavík og
tókust á tvær fylkingar um nýjan prest. Ihaldssamir embættismenn og
kaupmenn vildu kjósa séra Isleif Gíslason í Arnarbæli en hinir áköfu
þjóðfrelsismenn vildu séra Sigurð Stefánsson í Vigur. Auðvitað skipaði
Þorbjörg Sveinsdóttir í síðari hópinn og lá ekki á liði sínu. Ekkjur og
aðrar konur sem voru sjálfrar sín, það er ekki giftar, höfðu fengið
kosningarétt til bæjarstjórnar og sóknarnefnda árið 1882 en yfirleitt
ekki notað þann rétt sinn né heldur kosið í prestskosningum. Nú brá
svo við að 50 konur kusu og þótti það miklum tíðindum sæta. Jón
Borgfirðingur segir í dagbókum sínum að Þorbjörg Sveinsdóttir hafi
smalað saman kvenlýðnum, er kosningarétt hafði, og þar á meðal jafn-
vel vatnskerlingum eins og Gunnu grallara. Fjallkonan sagði að sumar
kerlingar sem kusu hafi verið bæklaðar og bjagaðar og hafi verið
„særðar út úr kofunum eins og vofur, og með naumindum getað
skreiðst á fundinn „til að kjósa hann síra Sigurð, eins og mér var upp
á lagt“, sagði ein þeirra. Séra Sigurður fékk flest atkvæði og tryggði
kvenþjóðin undir forystu Þorbjargar ljósmóður honum kosningu. En
Stjórn Hvíta bandsins árið 1897. Þorbjörg gekkst mest fyrir stofnun
þess ásamt Ólafíu, fósturdóttur sinni. Þorjörg situr fyrir miðju en
Ólafía er önnur frá vinstri í efri röð. Skautbúningurinn undirstrikar
þjóðernisstefnu kvennanna.
HEIMS
58
MYND